ชื่อสมุนไพร : กุหลาบมอญ
ชื่ออื่นๆ : ยี่สุ่น (ทั่วไป, ภาคกลาง), กุหลาบออน (ไทยใหญ่), เหม่ยกุยฟา, เหม่ยกุยฮัว (จีน)
ชื่อสามัญ : Damask Rose, Summer damask
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Rosa damascena Mill.
ชื่อวงศ์ : ROSACEAE
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ :
- ต้นกุหลาบมอญ จัดเป็นไม้พุ่ม ลำต้นตั้งตรง เปลือกต้นเรียบแต่ละมีหนามทั้งบริเวณลำต้น และกิ่งก้านสูงได้ประมาณ 1-2 เมตร แตกกิ่งก้านตั้งแต่โคนต้น ส่วนหนามมีมากลักษณะตรง หรือ โค้งเล็กน้อย หนามอ่อนเป็นสีน้ำตาลแกมสีแดง ส่วนหนามแก่เป็นสีเทา แต่จะความยาวไม่เท่ากัน
- ใบกุหลาบมอญ เป็นใบประกอบแบบขนนก ปลายใบคี่ ออกเรียงสลับกัน มีใบย่อยประมาณ 3-5 ใบ ลักษณะของใบย่อยเป็นรูปไข่ ปลายใบแหลม โคนใบมน ส่วนขอบใบเป็นจักแบบฟันเลื่อยตลอดทั้งขอบใบ ใบมีขนาดกว้างประมาณ 2-4 เซนติเมตรและยาวประมาณ 3-6 เซนติเมตร แผ่นใบด้านล่างมีขนไม่มีต่อม หูใบส่วนใหญ่ขอบเรียบ ปลายยื่นยาว ส่วนก้านใบมีขนสีน้ำตาลแดง
- ดอกกุหลาบมอญ ออกดอกเป็นช่อแบบกระจะหรือช่อแบบกระจุกแตกแขนง มีประมาณ 3-10 ดอก หรืออาจมีมากกว่านี้ โดยจะออกดอกบริเวณปลายยอด ดอกย่อยเป็นสีชมพูและมีกลิ่นหอม มีขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางกว้างถึง 8 เซนติเมตร กลีบดอกมีลักษณะค่อนข้างกลมเรียงซ้อนกันเป็นชั้น ๆ ปลายกลีบดอกมน หรือเป็นหยักตื้น ๆ หรือเป็นคลื่น กลีบดอกโดยปกติแล้วจะมีประมาณ 20-30 กลีบ ถ้ากลีบไม่ปกติจะมีประมาณ 5-10 กลีบต่อดอก กลีบดอกมีตั้งแต่สีแดงจนถึงสีขาว แต่ส่วนใหญ่จะเป็นสีชมพูกุหลาบถึงแดง ดอกมีเกสรเพศผู้จำนวนมาก มีประมาณ 100-120 ก้าน ส่วนเกสรเพศเมียก็มีจำนวนมากเช่นกัน ก้านเกสรมีขน ส่วนกลีบเลี้ยงดอกเป็นสีเขียว มีลักษณะเป็นรูปสามเหลี่ยม เป็นติ่งแหลมกว้าง ม้วนโค้งตอนดอกบาน และจะร่วงในเวลาต่อมา มีต่อม ส่วนฐานรองดอกมีลักษณะเป็นรูปถ้วย ด้านนอกมีต่อมขนอยู่เป็นจำนวนมากและด้านในมีขน ส่วนก้านช่อดอกยาวได้ถึง 7 เซนติเมตรและมีหนามเล็ก ๆ
- ผลกุหลาบมอญ ผลเป็นรูปทรงกลม บ้างว่ารูปไข่ ยาวได้ถึง 2.5 เซนติเมตร ผลเป็นผลสดและเป็นผลกลุ่ม ผลเป็นสีแดงอ่อนถึงเข้ม ในผลมีเมล็ดสีออกน้ำตาลประมาณ 1-3 เมล็ด ลักษณะของเมล็ดเป็นรูปสามเหลี่ยมกลม ยาวประมาณ 0.3-0.5 เซนติเมตร
ส่วนที่ใช้เป็นยา : กลีบดอก, ดอกแห้ง
สรรพคุณ กุหลาบมอญ :
- กลีบดอก รสขมสุขุม เข้ายาหอมเป็นยาบำรุงหัวใจ ขับน้ำดี กลีบดอกสดมีน้ำมันหอมระเหยใช้แต่งกลิ่นเครื่องสำอาง และน้ำกุหลาบยังเป็นส่วนผสมของน้ำดอกไม้เทศ ใช้บรรเทาอาการอ่อนเพลียและกระวนกระวาย เป็นยาระบายอ่อนๆ
- ดอกแห้ง ช่วยแก้อาการอ่อนเพลีย เป็นยาระบายอ่อน ๆ
- น้ำดอกไม้เทศที่มีส่วนผสมของกุหลาบมอญ ช่วยแก้อาการอ่อนเพลียและกระวนกระวาย
ข้อมูลเพิ่มเติม :
น้ำดอกไม้เทศ (อังกฤษ : rose water) เป็นน้ำที่มีน้ำมันดอกยี่สุ่นหรือกุหลาบมอญละลายอยู่แบบอิ่มตัว น้ำมันดอกยี่สุ่นจะได้จากการนำกลีบดอกยี่สุ่นมาโรยบนไข ให้ไขดูดกลิ่นจนอิ่มตัว แล้วจึงสกัดน้ำมันออกจากไข ในสมัยก่อนจะนำเข้ามาจากอิหร่านหรือซีเรีย ใช้เป็นยาแก้อ่อนเพลีย แก้พิษไข้ ใช้เป็นน้ำกระสายยา ใช้แต่งรสอาหาร และใช้ตามความเชื่อทางศาสนาในยุโรปและเอเชีย น้ำเชื่อมกุหลาบ (rose syrup) จะทำจากน้ำดอกไม้เทศเติมน้ำตาลลงไป
รูปแบบและขนาดวิธีใช้
- ใช้บำรุงกำลัง แก้อาการอ่อนเพลีย แก้ไข้ตัวร้อน ช่วยขับน้ำดี และใช้เป็นยาระบายอ่อนๆ โดยการใช้กลีบกุหลาบมอญ แห้งมาต้มกับน้ำดื่ม หรือ ชงแบบชาดื่ม หรือ อาจนำมาบดเป็นผงรับประทานเป็นยาผงก็ได้เช่นกัน
- ใช้เป็นยาบำรุงหัวใจ บำรุงกำลัง บำรุงเลือด แก้อาการคลื่นเหียนอาเจียน แก้วิงเวียน หน้ามืดตาลาย โดยใช้กลีบแห้งเข้ายาหอมกับสมุนไพรชนิดอื่นๆ
ข้อแนะนำและข้อควรระวัง
ถึงแม้ว่าการทดสอบความเป็นพิษของกุหลาบมอญจะระบุว่ามีความเป็นพิษต่ำมากรวมถึงมีการนำกุหลาบมอญ มารับประทานเป็นอาหารได้ แต่การใช้กุหลาบมอญเพื่อเป็นสมุนไพรก็ควรระมัดระวังในการใช้เช่นเดียวกันกับการใช้สมุนไพรชนิดอื่นๆ โดยควรใช้ในขนาดทีพอดีที่ระบุไว้ในตำรับตำรายาต่างๆ ไม่ควรใช้ในปริมาณที่มากจนเกินไป หรือ ใช้ติดต่อกันเป็นระยะเวลานานจนเกินไปเพราะอาจส่งผลกระทบต่อสุขภาพได้ สำหรับเด็กสตรีมีครรภ์ ผู้ป่วยโรคเรื้อรัง รวมถึง ผู้ที่ต้องรับประทานยาต่อเนื่องเป็นประจำก่อนจะใช้กุหลาบมอญเป็นสมุนไพรสำหรับบำบัดรักษาอาการของโรคต่างๆ ควรปรึกษาแพทย์ก่อนใช้เสมอ
ในประเทศไทยกุหลาบมอญ ถูกนำมาใช้ประโยชน์ในหลายๆ ด้าน เช่น ด้านอาหาร สามารถนำกลีบดอกมาชุบแห้งทอด เพื่อใช้รับประทานร่วมกับน้ำพริก แล้วยังใช้นำมายำเป็นเมนู ยำดอกกุหลาบ นอกจากนี้ยังใช้ทำเป็นชากุหลาบที่กำลังเป็นที่นิยมในปัจจุบันนี้ โดยใช้กลีบกุหลาบที่ตากแห้งมาชงเป็นชากุหลาบที่มีกลิ่นหอม และมีสีสดสวยงาม ด้านการนำมาใช้ในทางอุตสาหกรรมก็ยังมีการนำกลีบของดอกกุหลาบมอญมาสกัดเอาน้ำมันหอมระเหยมาใช้ในอุตสาหกรรมเครื่องสำอาง และยา โดยใช้แต่งกลิ่นเครื่องสำอาง รวมถึงใช้กลิ่นอาหาร และน้ำเชื่อมอีกด้วย