ข่อย

• ต้นข่อย ไม้ต้น ขนาดกลาง สูงประมาณ 10 – 20 เมตร ลำต้นค่อนข้างคดงอ เป็นปุ่มปมหรือผิวขรุขระเล็กน้อย เรือนยอดเป็นรูปทรงกลมหรือรูปทรงกระบอกทึบ ลำต้นสีเทาอมเขียว มียางสีขาวข้น
  
  
  
• ใบข่อย เป็นใบเดี่ยว ออกเวียนสลับ ลักษณะใบรูปรีหรือรูปขอบขนาน แผ่นใบสีเขียวเล็กและหนากรอบ ปลายใบแหลม ขอบใบหยัก แผ่นใบจะสากระคายคล้ายกับกระดาษทราย
  
  
  
• ดอกข่อย ออกดอกเป็นช่อสั้นตามซอกใบ ดอกย่อยเล็กมาก ดอกเพศผู้จะรวมกันเป็นช่อดอกแบบหัวกลม และมีก้านดอกที่สั้น มีสีเหลืองอมเขียวหรือเกือบขาว ส่วนดอกเพศเมียนั้นก้านดอกจะยาวและมักออกเป็นคู่สีเขียว
  
  
  
• ผลข่อย ลักษณะรูปทรงกลมคล้ายกับเมล็ดพริกไทย สีขาวเรียบหรือค่อนข้างเรียบ เปลือกในเป็นเส้นใยสีขาวและมียางสีขาวซึมออกมาเมื่อถูกตัด เมื่อผลสุกจะมีสีเหลืองอ่อนใส เมล็ดข่อย เป็นเมล็ดเดี่ยว กลมและแข็ง
  
  
  

• ใบสด รสเมาเฝื่อน ย่างไฟพอเหลืองและกรอบ ชงน้ำดื่มทำให้เป็นยาระบายอ่อนๆ แก้ปวดท้องขณะมีประจำเดือน แก้ปวดเมื่อย แก้ท้องอืด ท้องเฟ้อ
• เมล็ด รสเมามันร้อน เป็นยาอายุวัฒนะ บำรุงธาตุ เจริญอาหาร ขับลมในลำไส้ ขับลม รักษาท้องขึ้น ท้องอืด ท้องเฟ้อ ฆ่าเชื้อในช่องปาก และทางเดินอาหาร 
• เปลือกต้น รสเมาฝาดขม แก้อาการท้องร่วง แก้บิด แก้ไข้ รักษารำมะนาด รักษาแผล ดับพิษในกระดูกและเส้นเอ็น แก้โรคผิวหนัง หุงเป็นน้ำมันทาริดสีดวง
• ราก รสเมาฝาดขม ใช้เป็นยาใส่แผล
• เปลือกราก รสเมาขม เป็นยาบำรุงหัวใจ

ข้อมูลเพิ่มเติม : 

รูปแบบและขนาดวิธีใช้

• รักษาอาการปวดฟัน โดยใช้เปลือกต้นสด ขนาดประมาณ 1 ฝ่ามือสับเป็นชิ้น ต้มกับน้ำพอสมควร และใส่เกลือให้มีรสเค็ม ต้มนาน 10-15 นาที เอาน้ำขณะที่ยังอุ่น อมบ่อยๆ
• แก้บิด แก้ท้องเสียแก้ไข้ ดับพิษกระดูกในเส้น แก้พยาธิผิวหนัง โดยใช่เปลือกข่อย ต้มกับน้ำรับประทาน
• แก้ริดสีดวงจมูก โดยใช้เปลือกต้นมวนสูบ หรือ ขูดเอาเยื่อจากต้นมามวนสูบแทนยาเส้นก็ได้
• แก้ปวดท้องขณะมีประจำเดือน โดยนำใบข่อยมาคั่วแล้วชงกับน้ำร้อนคล้ายชงกับชาเขียว ดื่มก่อนมีประจำเดือน
• ใช้ถอนพิษยาเบื่อ หรือ อาหารแสลง โดยใช้ใบสดตำผสมข้าวสารแล้วคั้นเอาน้ำดื่มประมาณครึ่งถ้วยชาจะทำให้อาเจียนเอาพิษออกมา
• ใช้รักษาบาดแผล และโรคผิวหนังโดยใช้เปลือกต้นต้มกับน้ำดื่มแล้วใช้ชะล้างบริเวณที่เป็น

ข้อแนะนำและข้อควรระวัง

ในการนำข่อย มาใช้เป็นยาสมุนไพรเพื่อบำบัดรักษาโรคต่างๆ นั้น ควรระมัดระวังในการใช้เช่นเดียวกันกับสมุนไพรชนิดอื่นๆ โดยควรใช้ในปริมาณที่พอดีที่ได้ระบุไว้ตามตำรับรำตาต่างๆ ไม่ควรใช้ในปริมาณที่มากเกินไป หรือ ใช้ติดต่อกันนานจนเกินไป เพราะอาจส่งผลกระทบต่อสุขภาพได้ สำหรับ เด็ก สตรีมีครรภ์ ผู้ป่วยโรคเรื้อรัง รวมถึงผู้ที่ต้องรับประทานยาต่อเนื่องก่อนจะใช้ข่อยเป็นยาสมุนไพรในการบำบัดรักษาโรคต่างๆ ควรปรึกษาแพทย์ก่อนเสมอ