ชื่อสมุนไพร : จาก
ชื่ออื่นๆ : อัตต๊ะ
ชื่อสามัญ : Atap palm
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Nypa fruticans Wurmb.
ชื่อวงศ์ : ARECACEAE
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ :
- ต้นจาก เป็นปาล์มแตกกอจากลำต้นใต้ดินหรือลำต้นที่เลื้อยไปบนดิน โดยโผล่ก้านใบและตัวใบขึ้นมาอยู่เหนือดิน ลำต้นจะแตกแขนงอยู่ใต้ดินทำให้ขึ้นเป็นก่อๆ และหลายทอด ต้นจากมีความสูงประมาณ 3 เมตร เจริญเติบโตได้ดีในดินเหนียว มีอินทรียวัตถุสูง และมีน้ำท่วมขัง ชอบแสงแดดจัด
- ใบจาก ใบเป็นใบประกอบแบบขนนก เรียงตรงข้ามกัน มีใบย่อยเป็นรูปขอบขนาน มีความกว้างประมาณ 5-6 เซนติเมตร และยาวประมาณ 90-120 เซนติเมตร แผ่นใบหนา ปลายใบลักษณะเรียวแหลม โคนใบเป็นรูปลิ่ม (ลักษณะคล้ายใบมะพร้าว) และเป็นรูปรางน้ำคว่ำ ที่ผิวใบด้านบนมีสีเขียวเข้มเป็นมัน ส่วนผิวใบด้านล่างมีสีนวล ส่วนกาบใบใหญ่ห่อโคนต้น ก้านใบที่แตกใหม่จะเป็นสีม่วงแดง ส่วนโคนใบจะมีกะเปาะอากาศ เป็นตัวช่วยพยุงให้ใบชูขึ้นเหมือนชูชีพ ส่วนกาบใบนี้บางครั้งจะเรียกว่า “พอนใบ” ส่วนช่อดอกที่แทงออกมาเรียกว่า “นกจาก”
- ดอกจาก ดอกมีสีเหลือง ออกดอกเป็นช่อแบบกระจุกแน่นระหว่างกาบใบ ดอกเป็นรูปกลม ดอกเป็นแบบแยกเพศอยู่ในต้นเดียวกัน ช่อดอกจะชูตั้งขึ้นและโค้งลง มีความยาวประมาณ 25-65 เซนติเมตร
- ผลจาก เป็นจุกเรียกว่า “โหม่งจาก” ลักษณะของผลเป็นรูปทรงไข่กลับ (คล้ายกับผลระกำ แต่ไม่มีหนาม) แบนและนูนตรงกลาง ผลมีสีน้ำตาลเรียบเป็นมัน มีความกว้างประมาณ 3-10 เซนติเมตร และยาวประมาณ 6.5-7.5 เซนติเมตร ผลมีสันแหลมหรือมีร่องผลประมาณ 9-10 ร่อง ข้างในมีเนื้อเมล็ดสีขาว มีปริมาณของเนื้อไม่มากนัก และใช้รับประทานได้ มีรสชาติคล้ายกับลูกตาลสด ภายในผลมีเมล็ดเมล็ดมีลักษณะเป็นรูปไข่ มีสีขาว
ส่วนที่ใช้เป็นยา : ใบ, นมจาก, น้ำจากต้นที่ยังอ่อน, น้ำจากต้นที่เพิ่งงอก, ขี้เถ้าจากรากและใบ
สรรพคุณ จาก :
- ใบ รสฝาดสมาน ต้มน้ำดื่มแก้อาการท้องร่วง แก้ลมจรต่างๆ แก้เสมหะและดับพิษทั้งปวง
- นม รสฝาดกร่อย แก้ลมจร ลมป่วง แก้ไข้ท้องเสีย แก้พิษตานซาง ลิ้นเป็นละอองฝ้าขุมขาวต่างๆ (นมจากเป็นปุ่มงอออกมาจากโคนของก้านใบจาก)
- น้ำจากต้นที่ยังอ่อน รักษาริดสีดวงทวาร
- น้ำจากต้นที่เพิ่งงอก ผสมกับน้ำกะทิ ในมาเลเซียใช้รักษาโรคเริม
- ขี้เถ้าจากรากและใบ ใช้ใส่แก้ปวดฟัน
[su_quote cite=”The Description”]ผลอ่อนอายุประมาณ 4 เดือนของจาก สามารถนำมาหั่นเป็นชิ้นบาง ๆ เพื่อทำเป็นผักดองหรือเป็นผักแกง ส่วนผลจากอายุประมาณ 5-7 เดือนนั้นเนื้อในผลจาก(endosperm)สามารถรับประทานได้โดยทำขนมหวานน้ำเชื่อม ลักษณะคล้ายลูกชิดแต่มีขนาดใหญ่กว่า นอกจากนี้ช่อดอกอ่อนอายุประมาณ 1 เดือน สามารถนำมาหั่น ทำเป็นผักจิ้มน้ำพริกโดยการลวกหรือรับประทานสด และสามารถนำเป็นผักดองกับน้ำส้มที่ทำจากต้นจากใช้รับประทานเป็นผักดองขนมจีน ซึ่งเป็นที่นิยมของประชาชนในท้องถิ่น[/su_quote]
ใบ ใช้ใบมุงหลังคา มีอายุการใช้งานนาน 4-5 ปี หรือใช้ห่อของ มวนบุหรี่ และอื่น ๆ ใช้ไม้หีบช่อดอก ลักษณะเดียวกับทำน้ำตาลโตนด น้ำที่ได้นำมาเคี่ยว ใช้ทำน้ำตาลปึก มีกลิ่นหอมกว่าน้ำตาลที่ทำมาจากน้ำตาลโตนด