ชื่อสมุนไพร : ชะมดต้น
ชื่ออื่น ๆ : ชะมัดต้น, ฝ้ายผี (ไทยภาคกลาง) บางคนเรียก จั๊บเจี๊ยว
ชื่อสามัญ : Musk Mallow, Muskseed, Abel Musk
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Abelmoschus moschatus Medik. subsp.moschatus
วงศ์ : Malvaceae
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ :
- ต้นชะมดต้น เป็นพรรณไม้ล้มลุก เนื้ออ่อน หรือไม้พุ่ม ลำต้นมีความสูงได้ประมาณ 1-2 เมตร ทั้งต้นมีขนสีขาวขึ้นปกคลุม
- ใบชะมดต้น เป็นใบเดี่ยว ออกเรียงสลับ ใบมีลักษณะเป็นหยักหรือเป็นแฉกประมาณ 3-5 แฉก ใบบริเวณยอดต้นมีแฉกเล็กและเร็วกว่าใบที่อยู่บริเวณโคนต้นและกลางต้น ลักษณะของใบเป็นรูปดาวหรือรูปฝ่ามือ ปลายใบแหลม โคนใบเว้าเข้าหากันคล้ายรูปหัวใจ ส่วนขอบใบจักเป็นฟันเลื่อยไม่เป็นระเบียบ ใบมีขนาดกว้างประมาณ 6-15 เซนติเมตร ผิวใบสากและมีขนกระจายทั้งสองด้าน หูใบเป็นเส้นด้าย ยาวประมาณ 7-15 มิลลิเมตร
- ดอกชะมดต้น ออกเป็นดอกเดี่ยวบริเวณซอกใบ ก้านดอกยาวประมาณ 2-3 เซนติเมตร ริ้วประดับมี 6-12 อัน ลักษณะเป็นรูปเส้นด้ายหรือรูปใบหอก ยาวประมาณ 8-13 มิลลิเมตร โค้งเข้า ส่วนกลีบเลี้ยงเป็นรูปใบหาย ยาวได้ประมาณ 2-3 เซนติเมตร แยกจรดโคนด้านเดียว ปลายกลีบมี 5 แฉกตื้นๆ ด้านนอกมีขนสั้นนุ่ม ส่วนกลีบดอกเป็นสีเหลืองนวลและมีสีม่วงเข้มหรือสีม่วงแดงตรงกลางทั้งด้านในและด้านนอก กลีบเป็นรูปไข่กลีบ ดอกเมื่อบานจะมีขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 7-12 เซนติเมตร เส้าเกสรเกลี้ยงยาวประมาณ 2.5 เซนติเมตร รังไข่มีขนขึ้นหนาแน่น ก้านเกสรเพศเมียแยกออกเป็น 5 แฉก มีขนขึ้นหนาแน่น ยอดเกสรเป็นรูปจาน แคปซูลรูปไข่แกมขอบขนาน ยาวประมาณ 5-6 เซนติเมตร ปลายแหลม มีขนหยาบขึ้นหนาแน่น
- ฝักชะมดต้น ผลมีลักษณะเป็นรูปกลมยาวเป็นเฟือง 5 เฟือง คล้ายผลมะเฟือง และมีขนแข็งคมคายสีเหลืองขึ้นปกคลุมทั้งฝัก ผลเป็นแบบผลแห้งแตก รูปรีปลายผลแหลม เปลือกผลบาง ผลมีขนาดกว้างประมาณ 2-3.5 เซนติเมตร ขนาดยาวประมาณ 5-6 เซนติเมตร ผลอ่อนเป็นสีเขียวแก่ เมื่อแก่แล้วจะเปลี่ยนเป็นสีดำ
- เมล็ดชะมดต้น สีน้ำตาล ลักษณะของเมล็ดเป็นรูปไต มีปุ่มเล็กๆ เป็นร่างแหกระจาย มีกลิ่นหอมแรงเหมือนชะมดเช็ด
ส่วนที่ใช้เป็นยา : ต้น, ใบ, ดอก, ผล, ราก, เมล็ด
สรรพคุณ ชะมดต้น :
- ต้น ใช้รักษาเกลื้อนช้าง เกลื้อนใหญ่ เรื้อนน้ำเต้า เรื้อนกวาง
- ใบ ใช้ฆ่าพยาธิ และรักษากลากเกลื้อน
- ดอก ใช้รักษาโรคพยาธิ และขับไส้เดือน
- ผลสด ใช้ตำพอกฝี และเร่งหนองให้หนองนั้นแตกเร็ว
- ราก ใช้รักษารังแค โดยการฆ่าเชื้อตามขุมขน และรากผม นอกจากนี้รากและใบ ยังใช้ รักษาโรคหนองในได้ด้วย
- เมล็ด จะมีรสขม เย็น ใช้เป็นยาขับลม รักษาอาการอักเสบของกระเพาะอาหาร รักษา การกระหาย โรคกามโรคหรือโรคหนองใน รักษาการขาดสีผิวของผิวหนัง โรคหิด นอกจากนี้ยังเป็นยาเจริญอาหารด้วย