ชื่อสมุนไพร : ตีนนก
ชื่ออื่นๆ : กาสามปีก กะพุน ตะพรุน กานน สมอกานน ไข่เน่า โคนสมอ ตะพุน ตะพุนทอง ตะพุ่ม สะพุนทอง นน สมอตีนเป็ด สมอตีนนก นนเด็น เน่า สมอตีนนก สมอบ่วง สมอป่า สมอหิน สวองหิน ลือแม
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Vitex pinnata L.
ชื่อวงศ์ : VERBENACEAE
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ :
- ต้นตีนนก เป็นไม้ต้นขนาดกลางถึงขนาดใหญ่ สูงไม้ต้น สูง 5-10 เมตร เปลือกสีน้ำตาลอ่อนถึงน้ำตาลเข้ม หรือดำ กิ่งอ่อนเป็นสี่เหลี่ยม
- ใบตีนนก ใบประกอบแบบฝ่ามือ ใบย่อย 3-5 ใบ ออกจากจุดเดียวกัน เรียงแบบตรงข้ามและตั้งฉาก ใบย่อยรูปใบหอกถึงรูปไข่แกมใบหอก กว้าง 4-6 เซนติเมตร ยาว 10-13 เซนติเมตร ใบย่อยตรงกลางมักมีขนาดใหญ่ที่สุด ปลายใบแหลม ฐานใบสอบแหลม ขอบใบเรียบ ยอดอ่อนมีขนคล้ายกำมะหยี่ ผิวใบด้านบนเรียบ ด้านล่างมีขนสั้นๆ หนาแน่น ขนนุ่ม ก้านใบแผ่เป็นปีก ก้านใบย่อยสั้นมาก
- ดอกตีนนก ช่อดอกออกตามง่ามใบใกล้ปลายกิ่ง เป็นช่อเดี่ยวๆ หรือเป็นคู่ แตกแขนงเป็นคู่ตรงข้าม หรือเกือบตรงข้ามกัน แต่ละแขนงแตกแขนงย่อย เป็นคู่ๆ อีก 1-3 คู่ ปลายสุดของกิ่งเป็นช่อกระจุก มีใบประดับติดเป็นคู่ตรงจุดที่แตกกิ่ง ร่วงง่าย ดอกมีกลิ่นหอมอ่อนๆ มีใบประดับย่อยขนาดเล็ก 1 คู่ กลีบเลี้ยง 5 กลีบ โคนติดกันเป็นรูปกรวย ปลายเป็นแฉกสามเหลี่ยมเล็กๆ 5 แฉก แฉกกลางด้านล่างมักใหญ่กว่าแฉกอื่นๆ เกสรเพศผู้ 4 อัน สั้น 2 อัน ยาว 2 อัน รังไข่มี 3-4 ช่อง
- ผลตีนนก ผลเดี่ยว สด รูปทรงกลม ขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 1 เซนติเมตร มีกลีบเลี้ยงติดคงทน ผลแก่สีม่วงเข้มถึงสีดำ
ส่วนที่ใช้เป็นยา : เปลือกต้น, เนื้อไม้, ราก
สรรพคุณ ตีนนก :
- เปลือกต้น บำรุงหัวใจ แก้นิ่วในทางเดินปัสสาวะ
- เนื้อไม้ แก้ปัสสาวะดำหรือปัสสาวะเป็นเลือด
- ราก ช่วยขับลมในลำไส้ แก้ไข้
- ใบ ตำพอกแผล