นกยูง
ชื่อสามัญว่า Green Peafowl
ชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Pavo muticus
จัดอยู่ในวงศ์ Phasianidae
เป็นสัตว์วัตถุที่นำมาใช้ทำยา อยู่ในกลุ่ม “สัตว์อากาศ” คือ สัตว์ที่มีปีก บินไปมาในอากาศได้
ส่วนที่ใช้เป็นยา : ขน(แววนกยูง ได้จากขนหางนกยูงเพศผู้), ดีนกยูง
สรรพคุณ นกยูง :
-
ใช้ขน ทำยา สรรพคุณ แก้ซางลิ้นขาวเป็นฝ้าละออง แก้หละ แก้ซาง ละอองในปาก แก้หอบหืด แก้ซาง ชักตาเหลือกตาซอน
แพทย์แผนไทยรู้จัก ใช้ แววนกยูง และ ดีนกยูง เป็นยา ดังที่มีบันทึกไว้ใน พระคัมภีร์ปฐมจินดาร์ ๓ ขนาน ดังนี้
- แววนกยูง เอามาปิ้งไฟให้เหลืองกรอบก่อน แล้วจึงใช้เป็นเครื่องยา เช่น ที่ใช้ใน “ยากวาดเจีนรไนเพชร์”ขนานหนึ่ง และ “ยากวาดทรางสกอทรางกระตัง” อีกขนานหนึ่ง ดังนี้
* ยากวาดชื่อเจีรไนเพ็ชร์ ขนานนี้ ท่านให้เอา มูลแมลงสาบคั่ว ๑ รากดินคั่ว ๑ หนังกระเบนเผา ๑ น้ำประสานทองสะตุ ๑ แววนกยูงเผา ๑ ศีร์ษะงูเห่า ๑ กระดองปูทะเล ๑ กระดองปูนา ๑ กระตังมูตร ๑ เปลือกไข่ฟัก ๑ ลิ้นทะเล ๑ ผลเบญกานี ๑ กำมะถันแดง ๑ เบี้ยผู้เผา ๑ หมึกหอม ๑ ชาดก้อน ๑ ชะมดเชียง ๑ อำพันทอง ๑ ทองคำเปลว ๑๐ แผ่น ๑ รวมยา ๑๙ สิ่งนี้เอาเสมอภาค ทำเป็นจุณ บดปั้นแท่งไว้ ละลายน้ำมะนาวกวาดทรางกะแหนะ หายวิเศษนักและ
* ยากวาดทรางสกอทรางกระตัง ขนานนี้ ท่านให้เอา แววนกยูงเผา ๑ หางปลาช่อนเผา ๑ มูลแมลงสาบเผา ๑ หัวตะใคร้ ๑ เปลือกแมงดา ๑ ตรีกฏุก ๑ หญ้ายองไฟ ๑ ดินประสิวขาว ๑ เกลือสินเธาว์ ๑ ดอกผักคราด ๑ กระเทียม บดปั้นแท่งไว้กวาดทรางสกอทรางกระตังหายดีนัก ยาบางขนานอาจใช้ “หางนกยูงเผา” หากตำราระบุเช่นนั้น ให้หมายถึง “ขนหางนกยูงเพศผู้” ที่มี “ แวว” อยู่ด้วย เช่น “ยากวาดแก้ทรางโจรทรางเพลิง” ขนานหนึ่งในพระคัมภีร์ปฐมจินดาร์ เช่นกัน ดังนี้ ขนานหนึ่งเอา มูลแมลงสาบ ๑ เขากวาง ๑ หางนกยูงเผา ๑ หวายตะค้า ๑ พริกไทย ๑ หัวกระเทียม ๑ เข้าไหม้ ๑ รวมยา ๗ สิ่งนี้เอาเสมอภาค ทำผงก็ได้ ทำแท่งก็ได้แก้ลิ้นกุมาร - ดีนกยูง มีพิษมาก และมีที่ใช้ร่วมกับดีสัตว์อื่นๆ สำหรับแทรกเป็นกระยาดังเช่นใน “ยาแสนประสานทอง” ดังนี้ *ยาชื่อ แสนประสานทอง ขนานนี้ท่านก็เอา ชะมด ๑ ชะมดเชียง ๑ เอาสิ่งละเฟื้อง พิมเสน ๑ สลึง ๒ สลึง กรุงเขมา ๑ อำพัน ๑ ดอนบุนนาค ๑ น้ำประสานทอง ๑ ลิ้นทะเลปิ้งไฟ ๑ เอาสิ่งละ ๒ สลึง ตรีกฏุก ๑ โกฐทั้ง ๙ ผลจันทน์ ๑ ดอกจันทน์ ๑ กระวาน ๑ กานพลู ๑ จันทน์ทั้งสอง ๑ กฤษณา ๑ กระลำพัก ๑ ชะลูด ๑ ขอนดอก ๑ เปราะหอม ๑ ผลราชดัด ๑ ผลสารพัดพิษ ๑ พญารากขาว ๑ ปลาไหลเผือก ๑ ตุมกาทั้ง ๒ คุคะ ๑ มหาสดำ ๑ มหาละลาย ๑ ระย่อม ๑ รากไคร้เครือ ๑ ว่านกีบแรด ๑ อบเชยเทศ ๑ เอาสิ่งละ ๑ บาท ทองคำเปลว ๒๐ แผน รวมยา ๖๑ สิ่งนี้ กระทำให้เป็นจุน แล้วเอางูเหลือม ๑ ดีจระเข้ ๑ ดีตะพาบน้ำ ๑ ดีหมูเถื่อน ๑ ดีปลาซ่อน ๑ ดีนกยูง ดีทั้ง ๖ นี้แซก เอาน้ำเป็นกระสาย บดปั้นแท่งไว้แก้พิษทรางแลแก้ไข้สันนิบาต ละลายน้ำดอกไม้กิน ถ้าจะแก้พิษฝีดาษ พิษฝีดวงเดียว พิษงูร้าย ละลายสุรากินหาย ทุกสิ่งประสิทธิ์ดีนัก