ชื่อสมุนไพร : วาน้ำ
ชื่ออื่น : วาน้ำ (สุราษฎร์ธานี), ใบพาย (ภาคกลาง), อุบีกะลังไอย อุบีกะลิงไอย (มาเลย์-นราธิวาส-มลายู), บอนแดง
ชื่อสามัญ : Crypts
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Cryptocoryne cordata Griff.
ชื่อวงศ์ : ARACEAE
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ :
- ต้นวาน้ำ เป็นพรรณไม้น้ำพื้นเมืองของไทย พบได้มากทางภาคใต้ของประเทศ มีสีสันและรูปร่างเป็นลักษณะเฉพาะตัว ลำต้นเป็นเหง้าอยู่ใต้ดิน และมีไหลสั้น ๆ ความสูงของต้นประมาณ 15-20 เซนติเมตร ขยายพันธุ์ด้วยวิธีการแยกลำต้นที่เกิดจากเหง้าหรือไหลในแปลงดินไปปักชำไว้ใต้น้ำ ชอบขึ้นในที่เป็นดินทราย น้ำมีความกระด้างเล็กน้อย เป็นพรรณไม้ที่ขึ้นอยู่ในน้ำ มักเกิดขึ้นตามชายคลอง หนอง บึง ที่น้ำท่วมถึง และเกิดตามลำธารในป่าทั่ว ๆ ไป ทางภาคใต้
- ใบวาน้ำ เป็นใบเดี่ยวแตกออกจากลำต้นเป็นกอ ๆ ลักษณะของใบเป็นรูปไข่กว้างหรือรูปหัวใจ ปลายใบเรียวแหลม โคนใบเว้าเป็นรูปหัวใจ ส่วนขอบใบเรียบ ใบมีขนาดกว้างประมาณ 2.5 เซนติเมตร และยาวประมาณ 5 เซนติเมตร แผ่นใบมีรอยย่นเป็นลอนดูเด่นแปลกตา ผิวด้านบนจะเป็นสีเขียวอมเหลืองหรือสีเขียวอมน้ำตาล ส่วนด้านล่างของใบเป็นสีแดงหรือสีม่วงเข้ม มีก้านใบยาวประมาณ 15 เซนติเมตร
- ดอกวาน้ำ ออกดอกเป็นช่อชูขึ้นมาเหนือน้ำ ลักษณะเป็นแท่งกลมยาวประมาณ 1.25 เซนติเมตร ดอกเพศผู้จะอยู่ตอนบน ลักษณะเป็นรูปทรงกระบอก สีเหลือง ส่วนใต้ดอกเพศผู้จะมีที่ว่างเป็นดอกเพศเมีย ซึ่งจะเรียงอยู่รอบ ๆ แกนเพียงวงเดียว ส่วนรังไข่นั้นจะเป็นรูปขวดก้นป่อง ช่อดอกถูกห่อหุ้มด้วยกาบประดับเป็นสีขาว เชื่อมติดกันเป็นหลอดยาวประมาณ 18-30 เซนติเมตร ปลายหลอดแผ่ออกคล้ายปากแตรสีเหลือง ส่วนด้านล่างเป็นสีเขียวอมม่วง
- ผลวาน้ำ ผลที่แห้งจะไม่มีเนื้อ ภายในจะมีเมล็ดอยู่เป็นจำนวนมาก
ส่วนที่ใช้เป็นยา : ใบ
สรรพคุณ วาน้ำ :
- ใบ รสหอมร้อน ใช้ตำพอกรักษาโรควิงเวียน อาการหน้ามืด และเวียนศีรษะ
ใช้ปลูกประดับในตู้ปลา (บริเวณหลังตู้ปลา) เป็นพรรณไม้น้ำที่สามารถเจริญอยู่ใต้น้ำได้นาน ไม่ต้องตัดแต่งบ่อย สภาวะที่เหมาะสมสำหรับปลูกเลี้ยงในตู้ปลา คือระดับน้ำลึกประมาณ 40-60 เซนติเมตร มีอุณหภูมิประมาณ 24-26 องศาเซลเซียส ค่า pH -ของน้ำประมาณ 6.5-7.5