ชื่อสมุนไพร : ฮ่อสะพายควาย
ชื่ออื่น : ฮ่อสะพานควาย, จุ๊ด, ซังสะมูล, ย่านดูก, สุด, หน่วยสุด
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Sphenodesme pentandra Jack
ชื่อวงศ์ : VERBENACEAE
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ :
- ต้นฮ่อสะพายควาย ไม้เถาใหญ่แข็ง ลำเถาเป็นข้อปล้องยาว เปลือกสีน้ำตาลปนขาวเนื้อในสีแดงอ่อน กิ่งอ่อนเป็นเหลี่ยม มีขนทั่วไป เถาเลื้อยยาวประมาณ 10 เมตร เกาะเกี่ยวต้นไม้ต้นอื่น
- ใบฮ่อสะพายควาย ใบเดี่ยว เรียงตรงข้าม รูปขอบขนานแกมรูปรีหรือรูปไข่ กว้าง 2 – 9 ซม. ยาว 6 – 18 ซม. ปลายใบแหลมหรือเรียวแหลม โคนใบกลมหรือมน
- ดอกฮ่อสะพายควายสีม่วงแกมเขียว ออกเป็นช่อใหญ่ ขนาด 15-30 ซม. ดอกย่อยมีใบประดับสีเขียว 6 ใบ คล้ายกลีบ เมื่อแก่เปลี่ยนเป็นสีน้ำตาล รูปขอบขนานปลายมน กว้าง 0.5 ซม. ยาว 2 ซม. กลีบรองดอกม้วนห่อเป็นหลอด ไม่หลุดร่วง กลีบดอก 5 กลีบ เป็นแผ่นมีขนสีม่วงเป็นกระจุกอยู่กลางดอก
- ผลฮ่อสะพายควาย ผลสด ทรงกลม มีเมล็ดเดียว
ส่วนที่ใช้เป็นยา : เถา
สรรพคุณ ฮ่อสะพายควาย :
- เถา รสเฝื่อนเมา บำรุงกำลัง บำรุงกำหนัด แก้ปวดเมื่อย แก้ปวดเอว แก้ปวดกระดูก แก้อัมพาต รักษาโรคเหน็บชา
ยาพื้นบ้านอีสานใช้ ผสมสมุนไพรอื่น ต้มน้ำดื่ม รักษาโรคกระเพาะอาหาร
ยาพื้นบ้านล้านนาใช้ ต้มน้ำดื่ม บำรุงกำลังทางเพศ
วิธีใช้
เมื่อนำมาต้มและดื่มน้ำจะทำให้ร่างกายแข็งแรง แต่ต้องดื่มให้ได้ปริมาณเพียงพอ น้ำต้มมีรสจืด สีใสผู้คนจึงนิยมนำเอาใบเตยใส่ลงไปต้มกับใบฮ่อสะพายควายเพิ่มรสหอมลงไปนิดๆ
เถา ตากแห้งฝานเป็นแว่นผสมกับเปลือกลำต้นนางพญาเสือโคร่ง ลำต้นม้ากระทืบโรง จะค่าน ตานเหลือง มะตัน ขอ ข้าวหลามดง หัวยาข้าวเย็น แก่นฝาง ไม้มะดูกและ โด่ไม่รู้ล้ม ต้มน้ำดื่มเป็นยาบำรุงกำลัง แก้อาการปวดเมื่อย