ชื่อสมุนไพร : เร่ว
ชื่ออื่น ๆ : เร่วใหญ่ , เร่วน้อย (ทั่วไป),มะอี๋,หมากอี๋,มะหมากอี๋(ภาคเหนือ),กระวานป่า,เร่วกระวาน(ภาคกลาง),หมากเนิง,หมากเน็ง(ภาคอีสาน),หน่อเนง(ชัยภูมิ),หมากแหน่ง(สระบุรี),เร่วดง(ตราด),ผาลา(ไทยใหญ่)แน่ง(สระบุรี)
ชื่อสามัญ : Bustard cardamom, Tavoy cardamom
ชื่อวิทยาศาสตร์ : เร่วน้อย Amomum villosum Lour. , เร่วใหญ่ Amomum xanthioides Wall. ex Bakerชื่อวงศ์ : ZINGIBERACEAE
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ :
- ต้นเร่ว เป็นพืชล้มลุก มีเหง้าหรือลำต้นอยู่ในดิน มีลำต้นเทียมเป็นกาบแข่งโผล่เหนือดินขึ้นมา สูงได้ 2-4 เมตร โดยเป็นพืชสกุลเดียวกับ กระวาน ข่า ขิง
- ใบเร่ว ใบเป็นใบเดี่ยว ออกเรียงสลับ ผิวใบสีเขียวเข้มเป็นมัน ลักษณะของใบเรียวยาว เป็นรูปขอบขนานหรือรูปขอบขนานแกมใบหอกปลายใบเรียวแหลม ห้อยลง มีความยาวประมาณ 30-50 เซนติเมตรและกว้างประมาณ 5-7 เซนติเมตร ก้านใบเป็นแผ่นมีขนาดสั้น
- ดอกเร่ว ดอกมีสีขาว ออกเป็นช่อจากยอดที่แทงขึ้นมาจากเหง้า เป็นดอกฝอยขนาดเล็กดอกจะรวมอยู่ในก้านเดียวกันเป็นช่อยาว ๆ คล้ายกับดอกข่า กลีบดอกเป็นสีขาวหรือชมพูอ่อนแล้วจะเปลี่ยนสีน้ำตาลเทา โคนกลีบดอกจะเชื่อมติดกันเป็นท่อ ปลายแยกเป็นกลีบมีก้านช่อดอกสั้น
- ผลเร่ว ผลของเร่วนั้นสามารถจำแนกออกได้ดังนี้
*เร่วน้อย ผลค่อนข้างกลม ลักษณะเป็น 3 พู ขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 1.0-1.5 เซนติเมตร ยาวประมาณ 1.5-2 เซนติเมตร มีขน ผลแก่สีน้ำตาลแดง มีเมล็ดจำนวนมากจับกันเป็นกลุ่มก้อนกลม หรือกลมรี มี 3 พู แต่ละพูมีเมล็ด 3-15 เมล็ด อยู่เรียงแน่น 3-4 แถว เมล็ดรูปร่างไม่แน่นอน มีหลายเหลี่ยมและเป็นสันนูน กว้าง 2-3 มม. ยาว 2.5-4 มม. สีน้ำตาลเข้มหรือสีน้ำตาลดำ ผิวนอกเรียบมีเยื่อบางหุ้ม ปลายแหลมของเมล็ดมีรูเห็นเด่นชัด เมล็ดแข็ง เนื้อในเมล็ดสีขาวอมเหลือง กลิ่นหอมฉุน รสเผ็ดซ่าและขมเล็กน้อย
*เร่วใหญ่ ผลเรียวยาวหรือขอบขนานแกมสามเหลี่ยม ขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 2 ซม. มีขนอ่อนสีน้ำตาลแดงปกคลุม ภายในมีเมล็ดเป็นกลุ่ม 10-20 เมล็ด
ส่วนที่ใช้เป็นยา : เมล็ดจากผลที่แก่จัด, ราก, ต้น, ใบ, ดอก, ผล
สรรพคุณ เร่ว :
- เมล็ด จากผลที่แก่จัด เป็นยาแก้ท้องขึ้น ท้องอืดเฟ้อ ขับลม แก้คลื่นเหียนอาเจียน ขับน้ำนมหลังจากคลอดบุตร
- ราก แก้หืด แก้ไอ แก้ไข้เซื่องซึม
- ต้น แก้คลื่นเหียน อาเจียน
- ใบ ขับลม แก้ปัสสาวะพิการ
- ดอก แก้พิษอันเกิดเป็นเม็ดผื่นคันตามร่างกาย
- ผล รักษาโรคริดสีดวงทวาร แก้ท้องอืดเฟ้อ แก้ปวดท้อง