ชื่อสมุนไพร : น้ำนมราชสีห์
ชื่ออื่นๆ : ผักโขมแดง(ภาคกลาง), หญ้าน้ำหมึก(ภาคเหนือ), หญ้าหลังอึ่ง(เงี้ยว-แม่ฮ่องสอน), น้ำนมราชสีห์ใหญ่
ชื่อสามัญ : Garden Spurge
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Euphorbia hirta L.
ชื่อวงศ์ : EUPHORBIACEAE
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ :
- ต้นน้ำนมราชสีห์ เป็นพืชล้มลุกขนาดเล็ก มีอายุเพียงปีเดียว มักพบขึ้นได้เองตามริมทาง ข้างถนนและตาม
ที่รกร้างทั่วไป ลำต้นมีความยาวประมาณ 15-40 เซนติเมตร ลักษณะของลำต้นแตกกิ่งก้านสาขาจากโคนต้นใกล้ดินตั้งขึ้น หรือแผ่ออกไปรอบๆ ตามก้านมีสีแดงเรื่อๆ และมีขนสีน้ำตาลปนเปลือง มีน้ำยางสีขาวคล้ายน้ำนมไหลซึมหากนำมาหักก้านหรือเกิดบาดแผล
- ใบน้ำนมราชสีห์ เป็นใบเดี่ยว ออกเรียงเป็นคู่ตรงข้ามกัน ลักษณะของใบเป็นรูปรี รูปไข่ รูปขอบขนาน หรือรูปรีแกมข้าวหลามตัดเบี้ยวเล็กน้อย ใบมีความกว้างประมาณ 0.25-2.5 เซนติเมตร และยาวประมาณ 1-4 เซนติเมตร ปลายใบแหลมสั้น ส่วนฐานใบสอบเบี้ยวเล็กน้อย ส่วนขอบใบเป็นหยักเล็กแบบฟันเลื่อย ใบมีเส้นใบออกจากโคนประมาณ 3-5 เส้นในแต่ละข้าง ที่กลางใบจะมีจุดสีม่วงแดง ส่วนด้านล่างใบมีขนสีน้ำตาลอมเหลือง ส่วนหูใบเป็นรูปสามเหลี่ยม ยาวประมาณ 1 มิลลิเมตร และก้านใบยาวประมาณ 1-3 มิลลิเมตร สีคล้ายกับลำต้น
- ดอกน้ำนมราชสีห์ ออกเป็นช่อบริเวณง่ามใบ มี 1-6 ช่อ มีดอกจำนวนมากออกชิดกันแน่น เป็นกระจุกกลมๆ ในช่อหนึ่งๆ จะมีขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 1 เซนติเมตร ดอกมีสีเขียวปนสีม่วงแดง ก้านดอกไม่มีหรือมีแต่สั้นมากประมาณ 0.5-1.5 เซนติเมตร ดอกย่อยเป็นแบบ Cyathium เรียงอัดกันแน่นแบบช่อกระจุกซ้อน มีประมาณ 20-50 ช่อ ในแต่ละ Cyathium ติดบนวงใบประดับเป็นรูปถ้วย มีความสูงประมาณ 0.8 มิลลิเมตร และมีต่อมขนาดประมาณ 0.1 มิลลิเมตร 4 ต่อม เป็นสีชมพู ต่อมมีรยางค์เป็นแผ่นสั้นแคบขนาดประมาณ 0.2-0.3 มิลลิเมตร ดอกติดภายใน Cyathium จะไม่มีกลีบดอกและกลีบเลี้ยง ดอกตัวผู้อยู่ด้านข่างมีหลายดอก โดยเกสรตัวผู้ลดรูปเหลือ 1 อัน ก้านเกสรสั้นติดบนก้านดอกส่วนดอกตัวเมียมี 1 ดอก ติดอยู่ด้านบน มีรังไข่ 3 พู มีก้านสั้นๆ ก้านเกสรอยู่ 3 อัน ยอดเกสรมีความยาวประมาณ 0.3 มิลลิเมตร ปลายแยกเป็น 2 แฉกตื้นๆ
- ผลน้ำนมราชสีห์ มีลักษณะกลมแกมรูปสามเหลี่ยม หรือแบบแคปซูล มี 3 พู มีความยาวประมาณ 1.5 มิลลิเมตร มีขนสั้นนุ่ม และมีรอยแยก 3 รอย ส่วนก้านผลมีความยาวประมาณ 0.5 มิลลิเมตร ผลแห้งแล้วจะแตก เมล็ดมี 1 เมล็ดในแต่ละซีก เมล็ดมีขนาดเล็ก ผิวเรียบสีน้ำตาลแก่หรือสีแดง ลักษณะเป็นรูปรีและเป็นเหลี่ยมเล็กน้อย มีความยาวประมาณ 0.7 มิลลิเมต
ส่วนที่ใช้เป็นยา : ทั้งต้น, ยาง
สรรพคุณ น้ำนมราชสีห์ :
- ทั้งต้น รสฉุน เปรี้ยว เย็นจัด ดับร้อน แก้พิษ ขับน้ำนม แก้ชื้น ผดผื่นคัน ลำไส้อักเสบเฉียบพลัน บิดจากแบคทีเรีย หนองใน ปัสสาวะเป็นเลือด ฝีในปอด ฝีที่เต้านม ฝีพิษบวมแดง ขาเป็นกลาก เน่าเปื่อย บำรุงกำลัง ช่วยดับร้อน แก้พิษ แก้ชื้น สงบประสาทและช่วยทำให้นอนหลับได้สนิท ช่วยแก้ไข้มาลาเรีย ช่วยแก้อาการไอ ช่วยแก้หืด แก้หืดไอ หายใจขัดเนื่องจากหืด ช่วยแก้อาการแพ้อากาศ ช่วยแก้หลอดลมอักเสบเรื้อรัง ช่วยแก้อาการท้องเสียเรื้อรัง ช่วยแก้ลำไส้อักเสบเฉียบพลัน ช่วยแก้อาการท้องผูก ใช้เป็นยาถ่ายพยาธิ
- ยาง ใช้กัดหูด ตาปลา