ชื่อสมุนไพร : ตานกกรด
ชื่ออื่นๆ : ตานกกรด, หำฟาน, ตานกกดน้อย,กะโรงแดง, หมาตายทากลาก, จันนกกด, ช้างน้าว, อุ่นขี้ไก่, คำรอก
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Ellipanthus tomentosus Kuze var. tomentosus
ชื่อวงศ์ : CONNARACEAE
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ :
- ต้นตานกกรด ไม้พุ่มหรือไม้ยืนต้น สูงได้ถึง 12 เมตร เปลือกต้นสีน้ำตาลแดง แตกเป็นร่องลึกตามความยาวของลำต้น กิ่งก้านอ่อนมีขนละเอียดสีน้ำตาล
- ใบตานกกรด ใบเดี่ยวเรียงสลับ รูปรีถึงรูปใบหอก กว้าง 3.5-8 ซม. ยาว 8-18 ซม. ปลายใบมนถึงเรียวแหลม โคนสอบถึงกลม ขอบเรียบ แผ่นใบหนาคล้ายแผ่นหนัง ผิวด้านบนมีขนตามเส้นกลางใบ ผิวด้านล่างมีขนสีน้ำตาลแดงสั้นหนานุ่มทั่วไป มีหนาแน่นตามเส้นใบ เส้นแขนงใบ ข้างละ 6-10 เส้น ปลายจรดกันใกล้ขอบใบ ก้านใบยาว 0.8-1.5 ซม. ปลายก้านใบมีข้อ
- ดอกตานกกรด ช่อดอกแบบช่อแยกแขนง ออกที่ซอกใบ ยาวประมาณ 3 ซม.ก้านช่อดอกสั้น มีขนหนาแน่น ดอกส่วนมากสมบูรณ์เพศ กลีบเลี้ยง 5 กลีบ สีเขียวอ่อน รูปไข่ปลายทู่หรือแหลม แยกกัน กว้างประมาณ 1 มม. ยาวประมาณ 2 มม. ด้านนอกมีขนยาวห่าง ด้านในเกลี้ยง กลีบดอก 5 กลีบ สีขาวหรือสีครีม แยกกัน กว้างประมาณ 1 มม. ยาวประมาณ 4 มม. ด้านนอกมีขนยาวห่าง ด้านในมีขนสั้นหนานุ่ม เกสรเพศผู้มี 10 อัน เป็นหมัน 5 อัน เกสรเพศเมีย มีรังไข่อยู่เหนือวงกลีบ รูปไข่เบี้ยว มีขนหนาแน่น ยอดเกสรเพศเมีย ปลายแยกเป็น 2 แฉก ใบประดับรูปสามเหลี่ยม
- ผลตานกกรด ผลแห้งแตกแนวเดียว ยาว 2-4 ซม. ผิวผลมีขนละเอียด สีน้ำตาลแดงหนาแน่น มีก้านผลสั้น ผลอ่อนสีเขียว ผลแก่สีน้ำตาล รูปไข่ มีเมล็ด 1 เมล็ด สีดำเป็นมัน รูปไข่หรือรี ยาว 1-2 ซม. มีเยื่อหุ้มเมล็ด สีส้มแดง คล้ายกับตาของนกกรด
ส่วนที่ใช้เป็นยา : เนื้อไม้
สรรพคุณ ตานกกรด :
- เนื้อไม้ รสฝาดขมมัน ถ่ายพิษเสมหะ และโลหิต แก้กระษัย ปวดเมื่อย ถ่ายพิษตับ แก้ตับทรุด ต้มดื่มแก้ปวดท้อง คลายอาการเกร็งของกล้ามเนื้อท้อง แก้โรคเกี่ยวกับทางเดินปัสสาวะ ขับปัสสาวะ รักษาอาการไตพิการ เป็นยาบำรุงกำลัง แก้ปวดเมื่อย
- กิ่งและลำต้น ช่วยเรียกน้ำย่อย ช่วยเจริญอาหาร ป้องกันอาการท้องอืด รักษาอาการบีบเกร็งของช่องท้อง
- กิ่งก้านและต้น ผสมกับแก่นพลับพลา ต้นกำแพงเจ็ดชั้น ต้นสบู่ขาว ต้นพลองเหมือด และแก่นจำปา ต้มน้ำดื่ม แก้หอบหืด
- เปลือกและเนื้อไม้ ต้มสกัด ใช้รักษาการทำงานที่ผิดปกติของไต ต้มน้ำดื่มแก้ไตพิการ หรือโรคทางเดินปัสสาวะ
- ราก ผสมกับรากตาไก้ รากตากวง ต้มกินเป็นยาบำรุงร่างกาย บำรุงเลือด รากตานกกด ต้มกินต่างน้ำเป็นยาบำรุงหลังคลอด รากตานกกด ผสมกับนมวัวทั้งห้า ข้าวเย็นเหนือและข้าวเย็นใต้ อ้อยดำ แก่นจวง อย่างละเท่าๆกัน ต้มกินรักษาประดงที่มีอาการปวดวิ่งตามตัว