ชื่อสมุนไพร : จอก
ชื่ออื่น ๆ : ผักกอก(เชียงใหม่), ไต่ผู้เฟี้ย(จีน-แต้จิ๋ว), กากอก(ภาคเหนือ)จอกใหญ่, จอกเล็ก
ชื่อสามัญ : Water lettuce
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Pistia stratiotes L.
ชื่อวงศ์ : ARACEAE
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ :
- ต้นจอก เป็นพรรณไม้ที่ชึ้นลอยและเติบโตอยู่บนผิวน้ำ ซึ่งลำต้นจะอวบน้ำ และมีรากเป็นกระจุก
- ใบจอก เป็นเดี่ยวสีเขียวเรียงสลับ เกิดบริเวณส่วนโคนของลำต้นเรียงซ้อนกันเป็นชั้นๆ รูปร่างของใบมีลักษณะที่ไม่แน่นอน บางครั้งเป็นรูปรี รูปไข่กลับ รูปใบพัด แต่โดยมากเป็นรูปสามเหลี่ยม ปลายใบมนหยักลอนเป็นคลื่นๆ ฐานใบมนสอบแคบ ส่วนขอบใบเรียบเป็นสีแดง มีขนขึ้นปกคลุมแผ่นใบทั้งสองด้าน บริเวณฐานใบพองออกและมีลักษณะอ่อนนุ่มคล้ายกับฟองน้ำ ทำให้สามารถลอยน้ำได้ ใบมีความยาวและความกว้างประมาณ 10-25 เซนติเมตร หลังใบเป็นสีเขียวอ่อน ใบไม่มีก้านใบ
- ดอกจอก ออกดอกเป็นช่ออยู่ตรงกลางต้น ตรงโคนใบระหว่างกลาง หรือออกตามวอกใบ ก้านช่อดอกสั้นขนาดเล็ก ยาวประมาณ 1.2-1.5 เซนติเมตร ดอกจะมีกาบห่อหุ้มดอกอยู่ประมาณ 2-3 ใบ เป็นแผ่นสีเขียวอ่อนหุ้มไว้ ด้านในเรียบ ส่วนด้านนอกมีขนละเอียดปกคลุม ดอกมีทั้งดอกเพศผู้และดอกเพศเมียที่แยกกันอยู่ แต่อยู่ในช่อเดียวกัน โดยดอกเพศผู้จะอยู่ด้านบนดอกส่วนดอกเพศเมียจะอยู่ด้านล่าง ดอกจอกเป็นดอกที่ไม่มีกลีบดอกและกลีบเลี้ยง ที่โคนดอกเพสผู้จะมีรยางค์แผ่นสีเขียวเชื่อมติดอยู่เป็นรูปถ้วย และมีเกสเพศผู้ประมาณ 4-8 อัน ส่วนดอกเพศเมียจะมีรยางค์เป็นแผ่นสีเขียวติดอยู่เหนือรังไข่
- ผลจอก มีลักษณะเป็นแผ่นบางๆ หรือเป็นผลเป็นชนิดแบคเดท (Bacdate) มีกาบหรือใบประดับสีเขียวอ่อนติดอยู่ ภายในผลจะมีเมล็ดอยู่ประมาณ 2-3 เมล็ด บ้างว่ามีจำนวนมาก เมล็ดเป็นสีน้ำตาลอ่อนมีลักษณะกลมยาว เปลือกเมล็ดจะมีรอยย่น
ส่วนที่ใช้เป็นยา : ใบ, ราก, ทั้งต้น, เถ้า
สรรพคุณ จอก :
- ใบ รสขื่น พอกแก้ริดสีดวงทวาร แก้ฝี แก้โรคผิวหนัง ตำคั้นเอาน้ำหรือต้มดื่มแก้หืด ขับปัสสาวะ
- ราก รสจืด ต้มดื่มขับปัสสาวะ
- ทั้งต้น รสจืดขื่น ตำคั้นเอาน้ำหรือต้มดื่มขับปัสสาวะ แก้กามโรค ขับเสมหะ แก้บิด แก้วัณโรค
- เถ้า (เอาต้นมาเผาไฟผสมน้ำพอก) รสเย็น แก้กลาก แก้ฝี
[su_quote]นำใบจอกที่เจริญเติบโตเต็มที่ และควรจะเก็บใบในหน้าร้อน ถึงจะดี นำมาล้างให้สะอาดตัดรากออกให้หมดพยายามอย่าให้รากติดได้ยิ่งดี นำมาตากแห้งซึ่งจะมรสเค็ม เย็น และฉุนจะเป็นยาแก้หัดผื่น หรือมีน้ำเหลืองแก้บอบช้ำ ขับปัสสาวะซึ่งวิธีทำคือนำเอาใบแห้งมาต้มกับน้ำ[/su_quote]
ข้อห้ามใช้
- รากมีพิษเล็กน้อย เวลาที่เรานำใบมาต้มควรจะล้างให้สะอาดและตัดรากออกให้หมด
- สตรีที่ตั้งครรภ์ห้ามรับประทาน
- จอกเป็นพรรณไม้ที่ดูดสารมีพิษได้ดีมาก ฉะนั้นถ้าขึ้นอยู่ในท้องน้ำที่เป็นพิษ หรือต้นมีรสขมอย่านำมารับประทานเป็นอันขาด