ชื่อสมุนไพร : ข้าวสารดอกใหญ่
ชื่ออื่น ๆ : เคือคิก (สกลนคร), เข้าสาร (ราชบุรี), ไคร้เครือ (สระบุรี), ข้าวสารดอกใหญ่ (กรุงเทพฯ), เมือสาร (ชุมพร), เครื่อเขาหนัง (ภาคเหนือ), มะโอเครือ เคือเขาหนัง (ภาคตะวันตกเฉียงเหนือ), ข้าวสาร (ภาคกลาง), เซงคุยมังอูมื่อ เซงคุยมังอูหมื่อ มังอุยเหมื่อเซงครึย (กะเหรี่ยง-ลำปาง), โอเคือ (ลาว), ข้าวสารเถา
ชื่อวิทยาศาสตร์ : raphistemma pulchellum (Roxb.) well.
วงศ์ : ASCLEPIADACEAE
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ :
- ต้นข้าวสารดอกใหญ่ เป็นพรรรไม้เถา ลำต้นนั้นจะเล้ก และเกลี้ยง และมีน้ำยางสีขาว
- ใบข้าวสารดอกใหญ่ จะออกเป็นคู่ตรงข้ามกัน คล้ายรูปไข่หรือรูปหัวใจ ตรงปลายใบของมมันจะแหลมมเป็นหางยาว ส่วนขอบใบนั้นจะเรียบและโคนใบจะเว้า มีความกว้างประมาณ 4-15 เซนติเมตร ยาวประมาณ 6-20 เซนติเมตร เนื้อใบนั้นจะบาง และด้านบนที่โคนเส้นกลางใบจะมีขนขึ้จนเป็นกระจุก ก้านใบจะยาวประมาณ 4-12 เซนติเมตร มีลักษณะเรียวและเล็ก
- ดอกข้าวสารดอกใหญ่ จะมีขนาดใหญ่ สีขาว ถ้าบานเต็มที่จะกว้างประมาณ 3-4 เซนติเมตร ดอกนั้นจะออกเป็นช่อตามง่ามใบ ช่อหนึ่งจะมีดอกประมาณ 2-10 ดอก และก้านช่อจะยาว ประมาณ 5-10 เซนติเมตร ก้านดอกเล็กมากและยาวประมาณ 2-5 เซนติเมตร กลีบรองกลีบดอกมี 5 กลีบ คล้ายรูปไข่หรือรูปขอบขนาน ตรงปลายจะกลมขอบกลีบนั้นบาง ตรงโคนนั้นจะเชื่อมติดกันยาว 3-4 มิลลิเมตร กลีบดอกทั้ง 5 กลีบนั้น จะมีสีขาว โคนกลีบเชื่อมติดกันเป็นรูประฆัง มีความยาว 12-18 มิลลิเมตร ปลายกลีบนั้นจะหนา และสั้นกว่าท่อดอกมาก เกสรนั้นจะมีอยู่ 5 กลีบ และมีความยาวประมาณ 10-12 มิลลิเมตร ซึ่งจะติดอยู่กับชั้นของเกสรเกสรซึ่งเชื่อมติดกัน
- ผลข้าวสารดอกใหญ่ จะมีลักษณะเป็นฝัก มีความยาวประมาณ 15 เซนติเมตร และโค้ง
ส่วนที่ใช้เป็นยา : ผล, ดอก, เมล็ด
สรรพคุณ ข้าวสารดอกใหญ่ :
- เมล็ด จะมี Cardiac glycoside ที่เป็นพิษ ใช้รักษาอาการไข้และขับเหงื่อ
- ราก เป็นยาหยอดรักษาตา แก้ตาแดง ตาแฉะ ตามัว
- ดอก และ ผล ใช้เป็นอาหาร
ส่วนที่เป็นพิษ เมล็ด ควรใช้อย่างระมัดระวัง เนื่องจากภายในเมล็ดจะมีสาร Cardiac glycoside ที่มีความเป็นพิษต่อหัวใจ
การขยายพันธุ์ : ทำได้ด้วยวิธีการเพาะเมล็ด ดินที่เหมาะสมต่อการเจริญเติบโตของต้นข้าวสารเถาจะเป็นดินร่วนปนทรายที่มีความอุดมสมบูรณ์ ต้องการน้ำในปริมาณปานกลาง และต้องการได้รับแสงในขนาดปานกลางจนถึงค่อนข้างมาก สามารถปลูกเลี้ยงและดูแลรักษาได้ง่าย ใช้ปุ๋ยคอกหรือปุ๋ยหมักในการบำรุงต้นให้เจริญเติบโต