ชื่อสมุนไพร : หัสคุณ
ชื่ออื่น : คอมขน, สามโซก (เชียงใหม่), หวด (ลำปาง), เพี้ยฟานดง, สมัดดง, สมัดต้น, สมัดใหญ่ (เลย), หัสคุณ (สระบุรี), ฉี้, ลิ้นชี่, ดอกสะมัด, สะแบก (อุดรธานี), ชะมุย (ชุมพร), มุยขาว (ประจวบคีรีขันธ์), หมุยขน (นครศรีธรรมราช)
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Micromelum minutum (Forst. f.) Wight & Arn.
ชื่อวงศ์ : RUTACEAE
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ :
- ต้นหัสคุณ เป็นไม้ยืนต้นหรือไม้พุ่มขนาดเล็กถึงขนาดกลาง มีความสูงได้ถึง 10 เมตร ตามกิ่งอ่อนมีขนสั้นสีเทา ส่วนต้นเป็นสีเขียว เมื่อแก่แล้วจะเปลี่ยนเป็นสีน้ำตาลอมเทา แตกเป็นร่องตื้นตามยาว
- ใบหัสคุณ เป็นใบประกอบแบบขนนก ออกเรียงสลับ มีใบย่อยประมาณ 7-15 ใบ ใบย่อยเป็นรูปไข่ ปลายใบแหลม ใบมีขนาดกว้างประมาณ 2-4 เซนติเมตร และยาวประมาณ 3-7 เซนติเมตร แผ่นใบเป็นสีเขียวอ่อน เนื้อใบบาง มีต่อมน้ำมันเล็กๆ จับดูแล้วจะรู้สึกเหนียว หลังใบเกือบเรียบถึงมีขนสั้นๆ ส่วนท้องใบมีขนบางๆ ใบมีกลิ่นหอมเหมือนการบูร มีรสหอมร้อน
- ดอกหัสคุณ ออกดอกเป็นช่อที่ปลายกิ่ง มีดอกย่อยจำนวนมาก ดอกย่อยมีกลีบดอกเป็นสีเขียวอ่อนหรือสีขาวแกมเหลือง เมื่อดอกบานเต็มที่กลีบดอกจะม้วนไปด้านหลังเล็กน้อย
- ผลหัสคุณ เป็นผลสด ออกเป็นพวงโต ลักษณะของผลเป็นรูปกระสวยหรือรูปไข่ขนาดเล็ก ผิวผลเรียบใส ฉ่ำน้ำ ผลเป็นสีเขียวอ่อน มีขนปกคลุม เมื่อสุกแล้วจะเปลี่ยนเป็นสีส้มหรือสีแดง
ส่วนที่ใช้เป็นยา : ราก, ใบ, ผล, เปลือกต้น, ทั้งต้น, ดอก, กระพี้
สรรพคุณ หัสคุณ :
- ราก แก้โลหิตอันข้นด้วยบุพโพ แก้ไข้ แก้โรคหอบหืด แก้ลม แก้ริดสีดวงรักษานิ่วในไต ขับเลือดและหนอง
- ใบ รมรักษาริดสีดวงจมูก แก้ไข้ แก้ไข้อันผอมเหลือง แก้ไอ แก้หืดไอ แก้ลมอันเสียดแทง ช่วยขับลม ยอกในข้อ
- ทั้งต้น แก้ไอ แก้เสมหะและลมทั้งปวง ช่วยแก้ลมภายในให้กระจาย ขับพยาธิไส้เดือน บำรุงน้ำดี
- ดอก ช่วยแก้เสมหะให้ตก ขับเสมหะให้ลงสู่คูถทวาร
- ผล เป็นยาถ่าย ขับพยาธิ
- เปลือกต้น ช่วยแก้โลหิตในลำคอ และลำไส้ให้กระจาย
- กระพี้ แก้โลหิตในลำไส้