ชื่อสมุนไพร : มะระขี้นก
ชื่ออื่นๆ : มะไห่ , มะห่อย , ผักไห่ , ผักไซ (ภาคเหนือ) , มะระหนู , มะร้อยรู (ภาคกลาง) , ผักสะไล , ผักไส่ (ภาคอีสาน) , ระ (ภาคใต้) , ผักไห (นครศรีธรรมราช) , ผักเหย (สงขลา) , สุพะซู , สุพะซู , สุพะเด (กะเหรี่ยง – มะฮ่องสอน) , โกควยเกี๋ย , โคงกวย (จีน)
ชื่อสามัญ : Bitter Cucumber, Balsum Pear
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Momordica charantia L.
ชื่อวงศ์ : Cucurbitaceae
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ :
- ต้นมะระขี้นก เป็นไม้เถาเลื้อยพาดพันตามต้นไม้อายุเพียง 1 ปี มีมือเกาะ หรือหนวดเล็กยาวสำหรับยึดเกาะกับพืชอื่น ลำต้นเป็นเหลี่ยมมีขนปกคลุม
- ใบมะระขี้นก เป็นใบเดี่ยว ออกสลับกัน ลักษณะคล้ายใบแตงโม แต่เล็กกว่า มีสีเขียวทั้งใบ ขอบหยักเว้าลึก มี 5-7 หยัก ปลายใบ แหลมใบกว้าง ประมาณ 5 – 10 เซนติเมตร ยาว 4 – 10.5 เซนติเมตร
- ดอกมะระขี้นก ออกเดี่ยว เป็นดอกเดี่ยวแยกเพศอยู่ในต้นเดียวกัน ขนาดประมาณ 2 – 3 เซนติเมตร มีสีเหลืองอ่อน มี 5 กลีบ เกสรสีเหลืองแก่ส้ม มีเกสรตัวผู้และอับเรณูอย่างละ 3 อัน ดอกตัวเมีย มีรังไข่ 1 อัน กลีบดอกบาง
- ผลมะระขี้นก เป็นผลเดี่ยว รูปกระสวย ผิวขรุขระ มีปุ่มยื่นออกมา ผลอ่อนสีเขียว ผลสุกสีเหลืองส้ม เส้นผ่าศูนย์กลางผล 2-3.5 ซม. ยาว 5-8 ซม. ผลแก่แตกอ้าออกภายในมีเมล็ดรูปร่างกลม แบนหรือรูปไข่ เปลือกหุ้มเมล็ดมีสีแดง
ส่วนที่ใช้เป็นยา : ราก, เถา, ใบ, ดอก, ผลและเมล็ด (ใช้สดหรือตากแห้งเก็บไว้ใช้ ผลอาจเก็บมาหั่นเป็นท่อนๆ ตากแห้งเก็บไว้ใช้)
สรรพคุณ มะระขี้นก :
- ผลแห้ง รักษาโรคหิด
- ผล รสขม เย็นจัด ช่วยเจริญอาหาร บำรุงน้ำดี แก้ไข้ แก้ร้อนใน ร้อนในกระหายน้ำทำให้ตาสว่าง แก้บิด ตาบวมแดง แผลบวมเป็นหนอง ฝีอักเสบ
- เมล็ด รสขม ชุ่ม ไม่มีพิษ แก้วัวถูกพิษใช้คั้นเอาน้ำให้กิน เป็นยากระตุ้นความรู้สึกทางเพศ เพิ่มพูนลมปราณ บำรุงธาตุ บำรุงกำลัง
- ใบ แก้โรคกระเพาะ บิด แผลฝีบวมอักเสบ ขับพยาธิ
- ดอก รสขม เย็นจัด ใช้แก้บิด
- ราก รสขม เย็นจัด ใช้แก้ร้อน แก้พิษ บิดถ่ายเป็นเลือด แผลฝีบวมอักเสบ และปวดฟัน
- เถา รสขม เย็นจัด ใช้แก้ร้อน แก้พิษ บิดฝีอักเสบ ปวดฟัน