ชื่อพื้นเมืองอื่น : ครบฝรั่ง (สุราษฎร์ธานี) ; ตะขบ, ตะขบฝรั่ง (ภาคกลาง)
ชื่อสามัญ : Calabura, Jamaican cherry, Jam tree
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Muntingia calabura L.
ชื่อวงศ์ : TILIACEAE
ตะขบ เป็นไม้ยืนต้นสูงประมาณ 3-5 เมตร แตกกิ่งลักษณะเป็นพุ่ม ที่ปลายยอดมีหนามแหลมตามกิ่ง และลำต้น มีใบเดี่ยวสีเขียวขนาดใหญ่ลักษณะรี ปลายใบแหลม ผลรูปร่างทรงกลม ผลอ่อนเป็นสีเขียวและจะเปลี่ยนเป็นสีแดงเมื่อแก่ เมื่อสุกเต็มที่จะเปลี่ยนเป็นสีม่วง เนื้อภายในมีเมล็ดขนาดเล็กประกอบอยู่เป็นจำนวนมาก นิ่ม เนื้อเป็นสีเหลือง เจริญเติบโตได้ดีในสภาพภูมิอากาศร้อนชื้น ชอบดินร่วน ขยายพันธุ์ด้วยเมล็ดและตอนกิ่ง
ตะขบใช้ผลนำมาบริโภคได้ กินแล้วให้รสหวาน ในเนื้อผลให้วิตามินซี ช่วยป้องกันหวัดให้ร่างกายได้ ในด้านของพืชสมุนไพรนิยมนำเมล็ดและรากมาปรุงยา มีสรรพคุณช่วยไล่พิษร้อนเวลาเป็นไข้หวัดได้ดี ช่วยขับเหงื่อและขับเสมหะ
คุณค่าทางสมุนไพร ตะขบ
- ราก : นำรากสดมาทุบให้พอแตก ต้มกับน้ำ ใช้ดื่ม มีสรรพคุณช่วยละลายเสมหะในลำคอ หรือใช้น้ำคั้นจากรากสดมาทาตามผิวหนัง แก้โรคกลากเกลื้อนและผดผื่นคัน
- ใบ : นำใบสดมาต้มกับน้ำ ใช้ดื่มช่วยขับเหงื่อ ขับลมในกระเพาะ
- ผล : กินผลสด เลือกผลแก่จนถึงแก่จัด มีสรรพคุณเป็นยาเย็น ช่วยแก้อาการร้อนใน ช่วยไล่พิษร้อนจากไข้หวัด แก้ไข้หวัด ละลายเสมหะ
การนำตะขบมาขับพิษลดไข้
ใช้ส่วนรากสดนำมาทุบให้แตก ต้มกับน้ำ แล้วนำส่วนที่เป็นเมล็ด เลือกเอาผลสุกที่แก่จัดมายีให้ละเอียด จากนั้นใช้ผ้าขาวบางคั้นเอาแต่น้ำ นำน้ำที่ได้จากผลสุกมาละลายกับน้ำส่วนที่ต้มกับราก เติมน้ำตาลเล็กน้อยเพื่อให้ดื่มได้ง่าย ใช้ดื่ม มีสรรพคุณเพื่อถอนพิษไข้ ละลายเสมหะ แก้เจ็บคอ เป็นยาเย็น ช่วยแก้ร้อนใน
ลักษณะของ ตะขบ
- ไม้ต้นขนาดเล็ก สูงประมาณ 5-7 เมตร เปลือกสีเทา กิ่งแผ่สาขาขนานกับพื้นดิน ตามกิ่งขนปกคลุม ขมนุ่ม และปลายเป็นตุ่ม ยอดอ่อนเมื่อจับดูจะรู้สึกเหนียวมือเล็กน้อย
- ใบ เป็นใบเดี่ยว เรียงสลับแบบทแยงกัน ลักษณะใบรูปขอบขนานแกมรูปไข่ ปลายใบเรียวแหลม โคนใบข้างหนึ่งมน ข้างหนึ่งแหลม ขอบใบหยัก มีขนปกคลุมหนาแน่น เส้นใบมี 3-5 เส้น ด้านบนสีเขียว ด้านล่างสีนวล ก้านใบยาว มีขน โคนก้านเป็นปมๆ
- ดอก ออกเดี่ยวๆ หรือเป็นคู่ เหนือง่ามใบ เวลาบานมีเส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 2 ซม. ก้านดอกยาว มีขน กลีบรองกลีบดอก 5 กลีบ ไม่ติดกัน สีเขียว รูปหอก ปลายแหลมเป็นหางยาว โคนกลีบตัดด้านนอกมีขน ด้านในเกลี้ยง กลีบดอก 5 กลีบ สีขาว รูปไข่กลับป้อมๆ ย่น เกลี้ยง
- ผล ลักษณะรูปทรงกลม ผิวบางเรียบ ขนาด 1.5 ซม. เมื่อสุกมีสีแดง รสหวาน
- เมล็ด มีลักษณะเล็กๆ จำนวนมาก
