เงาะ เป็นผลไม้เมืองร้อน จัดอยู่ในวงศ์เดียวกับลิ้นจี่ ผลรูปร่างกลมรี เปลือกปกคลุมด้วยขนรอบผล ทำให้เงาะเป็นผลไม้ที่มีรูปลักษณ์ภายนอกแปลกตากว่าผลไม้ชนิดอื่นๆ เงาะผลอ่อนจะมีเปลือกและขนสีเขียว เนื้อหุ้มเมล็ดสีขาวเมื่อสุกจะมีรสหวาน ฉ่ำน้ำ เงาะแต่ละผลจะมีเมล็ดสีน้ำตาลอ่อน 1 เมล็ด ซึ่งไม่ควรเคี้ยวหรือกลืน เนื่องจากมีพิษ อาจทำให้เกิดอาการเวียนศีรษะ คลื่นไส้ หรืออาเจียนได้
เงาะ
ชื่ออื่น ๆ : เงาะป่า(นครศรีธรรมราช), พรวน(ปัตตานี), กะเมาะแต, มอแต, อาเมาะแต(มาเลย์ปัตตานี)
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Nephelium lappaceum Linn.
ชื่อวงศ์ : SAPINDACEAE
เงาะพันธุ์ที่นิยมกินกันมากในประเทศไทย ได้แก่ เงาะโรงเรียน ผลสุกเปลือกสีแดงเข้ม โคนขนสีแดง ปลายขนสีเขียว เนื้อผลหนาแห้ง กรอบล่อนจากเมล็ด และเงาะสีชมพู เป็นพันธุ์ที่มีขนาดผลใหญ่ ผลสุกมีเปลือกและขนสีชมพูสด เนื้อผลเหนียว หนา ฉ่ำน้ำ แต่บอบช้ำง่าย จึงไม่ทนทานต่อการขนส่ง การเลือกเงาะที่ดีก็ควรเลือกให้เปลือกผลดูสด ขนไม่แห้งดำ มีผลขนาดใหญ่เสมอกัน เนื้อผลหนาล่อนไม่ติดเมล็ด ไม่ชำหรือฉ่ำน้ำจนเกินไป
วิตามินซีที่มีอยู่ในเงาะมีสูง ช่วยเสริมสร้างภูมิคุ้มกัน เมื่อรับประทานเงาะประมาณห้าผล ร่างกายจะได้รับวิตามินซีมากถึงร้อยละ 46 ของปริมาณที่ร่างกายควรได้รับในแต่ละวัน มีแคลเซียมซึ่งเพิ่มประสิทธิภาพให้กับกระดูกและฟัน มีโพแทสเซียมช่วยขับหรือกำจัดของเสียให้ออกจากร่างกาย มีแมกนีเซียมช่วยรักษาระดับการเต้นของหัวใจให้ปกติและเสริมสร้างความแข็งแรงให้กับกระดูก สำหรับแมกนีเซียมแล้วไม่ควรได้รับปริมาณมาก เพราะมีผลข้างเคียง
เปลือกเงาะซึ่งดูเหมือนไร้ค่า แท้จริงแล้วเป็นส่วนที่มีสารแทนนินสูง สารนี้มีฤทธิ์ฝาดสมาน ช่วยต้านเชื้อแบคทีเรีย คนโบราณจึงนำมาใช้เป็นยาแก้อักเสบและขับพยาธิ ปัจจุบันยังมีการศึกษาเรื่องสารต้านอนุมูลอิสระจากสมุนไพรไทย ของคณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ เพื่อทดสอบความเป็นไปได้ในการสกัดสารอนุมูลอิสระจากเปลือกผลไม้ ผลการศึกษาในเบื้องต้นพบว่า เปลือกเงาะมีสารสำคัญ ซึ่งมีสรรพคุณในการต้านอนุมูลอิสระ และมีพิษต่อเซลล์ในร่างกายน้อยมากเมื่อเทียบกับเปลือกผลไม้ชนิดอื่น ๆ จึงต้องมีการพัฒนากระบวนกานสกัดต่อไปให้ได้สารที่บริสุทธิ์มากขึ้น เพื่อทดแทนสารนำเข้าสำหรับป้อนอุตสาหกรรมเครื่องสำอางภายในประเทศ เป็นการกำจัดขยะที่ดูเหมือนไม่มีค่าให้เกิดประโยชน์มหาศาลอย่างไม่น่าเชื่อ
ลักษณะของ เงาะ :
- ต้นเงาะ เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลาง มีความสูงประมาณ 15-25 ม. ลำต้นจะแตกกิ่งก้านสาขามาก เปลือกสีเทาอมน้ำตาลเข้ม กิ่งเล็กกลมสีน้ำตาลอมแดงคล้ำ มีรอยเหี่ยวละเอียด ทรงพุ่มเป็นรูปครึ่งวงกลมแผ่ออกกว้าง
- ใบเงาะ เป็นใบรวม มีใบย่อย 2-4 คู่ ก้านใบระหว่างใบย่อยมีขนาดใหญ่ กลม สีน้ำตาลอมแดง ฐานก้านใบหนา รูปร่างใบเป็นรูปโล่ยาวหรือรูปไข่หัวกลับ ขอบใบเรียบสีเขียวอมเหลืองหรือสีนวล เส้นกลางใบขนาดใหญ่ ใต้ใบจะมีคลื่นเล็กน้อย
- ดอกเงาะ มี 2 ลักษณะ คือ ช่อดอกตัวผู้ เป็นดอกเงาะที่มีดอกตัวผู้ทั้งช่อดอก และอีกลักษณะ คือ ดอกสมบูรณ์เพศ หรือที่เรียกว่า ดอกกระเทย เป็นดอกที่มีทั้งเกสรตัวผู้และเกสรตัวเมียอยู่ในดอกเดียวกัน / ผล : รวมกันอยู่เป็นช่อ ติดอยู่บนก้านช่อดอก ผลค่อนข้างกลม สีแดง บางพันธุ์สีแดงปนเหลือง ขนาดของผลยาวประมาณ 3.5-8 ซม. กว้างประมาณ 2-5 ซม. ขนสั้นยาวขึ้นกับชนิดพันธุ์ แต่โดยทั่วไปยาวเฉลี่ย 0.5-1.8 ซม. เนื้อในใส อ่อนนุ่ม หรือเป็นสีขาวอมเหลือง ห่อหุ้มเมล็ดอยู่
- ผลเงาะ รูปร่างกลมรี มีขนยาว เมื่อยังไม่สุกขนและ ผิวมีสีเขียว เมื่อสุกบางพันธุ์ผิวผลและขน มีสีแดง บางพันธุ์ผิวผลแดงขนมีสีเขียว อมเหลือง เนื้อสีขาวมีรสหวาน หรือหวาน อมเปรี้ยว เมล็ดเป็นรูปขอบชนวน คลุมด้วย เนื้อเยื่อใสสีขาว
