คัมภีร์มุจฉาปักขันทิกา

คัมภีร์มุจฉาปักขันทิกา เป็นตำราที่ว่าด้วยอาการของโรคบุรุษและโรคสตรี รวมถึงยาสมุนไพรที่ใช้รักษาโรคบุรุษและสตรี พระคัมภีร์นี้แบ่งอาการของโรคออกเป็น 8 ประการ ได้แก่

1. ทุลาวสา เป็นโรคที่เกิดขึ้นกับบุรุษเท่านั้น มีอาการผิดปกติเวลาถ่ายปัสสาวะ ลักษณะของทุลาวสาแบ่งออกเป็น 4 ชนิด
2. มุตคาต เป็นโรคที่เกิดขึ้นเฉพาะกับสตรี มีอาการของการถ่ายปัสสาวะผิดปรกติ ลักษณะของมตุคาตแบ่งออกเป็น 4 ชนิด
3. มุตกิต เป็นโรคที่เกิดขึ้นเฉพาะกับสตรีเช่นกัน เป็นลักษณะที่น้ำปัสสาวะมีความผิดปรกติและรุนแรงกว่ามุตคาต มุตกิตแบ่งออกเป็น 4 ชนิด
4. สันทะคาต เป็นโรคที่เกิดขึ้นได้ทั้งกับบุรุษและสตรีที่สำส่อนในทางกาม สันทะคาตแบ่งออกเป็น 4 ชนิด
5. องคสูตร เป็นโรคที่เกิดเฉพาะในบุรุษ มีอาการเจ็บที่องคชาตและลูกอัณฑะ แบ่งออกเป็น 4 ชนิด
6. ช้ำรั่ว เป็นโรคที่เกิดเฉพาะสตรีเท่านั้น ช้ำรั่วเป็นอาการผิดปกติเกี่ยวกับมดลูก มี 4 ชนิด
7. อุปทม เป็นโรคที่เกิดทั้งในบุรุษและสตรี อุปทมแบ่งออกเป็น 4 ชนิด
8. ไส้ด้วน เป็นโรคที่เกิดขึ้นเฉพาะในบุรุษเท่านั้น ถ้าเกิดในสตรีจะเรียกว่าไส้ลาม ทั้งสองอย่างเป็นอาการเน่าทั้งที่องคชาตและภายใน ถ้าไม่รักษาก็ถึงตายได้ ไส้ด้วนไส้ลามแบ่งออกเป็น 4 ชนิด

โรคอันเกิดแก่บุรุษและสตรีดังกล่าวมีอาการที่น่ากลัวมาก พระคัมภีร์มุจฉาปักขันทิกา บอกถึงวิธีการรักษาด้วยยาสมุนไพรทั้ง ๓๒ ชนิด ตามลักษณะของโรคที่มีอาการต่างๆ กันออกไป นอกจากนี้ยังกล่าวถึงโรคนิ่ว โรคริดสีดวง และการใช้สมุนไพรรักษาอาการของโรคดังกล่าวด้วย

คัมภีร์มุจฉาปักขันทิกา นี้กล่าวถึง ทุรวสา 32 จำพวก คือ

ทุราวสา 12 จำพวก และปะระเมหะ 20 จำพวก

ทุรวสา 12 จำพวก แบ่งออกเป็น

1. ทุรวสา  4 จำพวก
2. มุตฆาต 4 จำพวก
3. มุตกิด   4 จำพวก

ปะระเมหะ 20 จำพวก แบ่งออกเป็น

1. องคสูตร เกิดในเดือน 5-6-7 ( คิมหันตฤดู) นั้น เมื่อจะเกิด ให้ลูกอัณฑะข้างขวานั้งพองแดง ขึ้นดังผลตำลึงสุก ทำให้แสบร้อนเป็นกำลัง และโลหิตมักลงไปตามช่องปัสสาวะ ทำให้ปวดแสบปวดร้อน ไปตามเส้นเอ็นทั้งปวง เจ็บแต่สองราวข้าง ให้เสียดแทง อุจจาระผูกเป็นพรรดึก ขัดปัสสาวะเดินไม่สะดวก โทษทั้งนั้เกิดเพื่อโลหิต 3 ส่วน วาโยระคน 2 ส่วน รักษายาก
2. องคสูตร เกิดในเดือน 8-9-10 ( วสันตฤดู) นั้น มักให้เจ็บในอก และขาทั้ง 2 ข้าง ให้เจ็บเสียวตาม กระดูกสันหลังกระหวัดมาราวนม และบ่าทั้งสองข้าง แล่นไปปลายเท้าทั้ง 2 ข้าง ให้ขบไปตอดดัง มดตะนอยต่อย ให้สะท้านร้อนสะท้านหนาว วิงเวียนหน้าตา ให้ชักหลังงอ เวลาปัสสาวะ ให้แสบร้อนในรูองคชาตไป จุกอุจจาระให้เป็น มูกเลือดออกมา โรคนี้เกิดขึ้นเพื่อวาโย 2 ส่วน เพื่อเสโทโลหิต 1 ส่วน บังเกิดแต่ลำไส้ออกมา ลักษณะดังนี้เป็น อสาทยโรค รักษายากนัก
3. องคสูตร เกิดในเดือน 11–12-1 ( เหมันตฤดู) นั้น เมื่อบังเกิดขึ้นให้ปวดในรูองคชาต ปัสสาวะเล็ดออกมา ปัสสาวะหยดย้อย เจ็บบั่นเอว ทานอาหารไม่ได้ โทษเกิดเพื่อเสมหะ 3 ส่วน โลหิต 2 ส่วน ครั้นนานเข้าทำให้ไส้ขาดออกมา ก็ถึงแก่ความตาย เป็นอติสัยโรครักษาไม่ได้เลย ถ้าจะแก้ แก้แต่ยังอ่อนอยู ถ้าแก้ ให้แก้โลหิตเสียก่อน แล้วจึงแก้เสมหะ ต่อไปตามลำดับ
4. องคสูตร เกิดในเดือน 2-3-4 ( สันนิปาตฤดู) เวลาเกิดขึ้นกระทำให้ผิวอัณฑะดำ และบวม มีพิษแสบร้อนมาก อัณฑะฟกข้างหนึ่งมีพิษแสบร้อนมาก เจ็บตาข้างหนึ่ง ปวดศีรษะข้างหนึ่ง บังเกิดด้วยโลหิตสันนิบาต ปัสสาวะเป็นน้ำเหลือง โลหิตเจือออกมา แสบตามช่องปัสสาวะ ให้เสียดสองราวข้าง และหน้าอก ขึ้นมาตามเกลียวปัตคาด จับเป็นเวลา ทานอาหาร ไม่ได้ อาเจียนลมเปล่าต้นคอ คอแห้ง น้ำลายเหนียว ตกเสมหะโลหิตทางทวารหนักดุจเป็นบิด ร้อนนัยน์ตา สวิงสวาย กองสันนิปาต ฤดูทั้ง 3 มาประชุมพร้อมกัน กำหนดมิได้

1. เกิดเพราะสตรีคลอดบุตรแล้ว อยู่ไฟไม่ได้ เนื่องจากมดลูกไม่เข้าอู่หรือปวดขึ้นกลับ อยู่นาน จนกลาย เป็นหนองและโลหิต ราว 2 ถึง 3 เดือน ก็มีโลหิตจางๆ ไหลออกมา ปนกับน้ำเหลือง อันมีพิษไหล ถึงไหนก็มีผื่นขึ้น ทำให้ขอบทวารเป็นหัวขาวๆ แล้วแตกเปื่อยลามไป
   อาการ ทำให้ปวดแสบปวดร้อน คันในช่องคลอดและขอบทวารเบา และปวดเสียวในมดลูก ปัสสาวะหยดย้อย
2. เกิดเพราะเสพเมถุนมากเกินประมาณ ปากทวารเปื่อยเน่า ได้รับความชอกช้ำ ภายในถึงปากมดลูก จึงเกิดเป็นน้ำหนอง น้ำเหลืองเน่าร้าย ไหลหยดย้อย ลุกลามกัดเนื้ออ่อนภายใน
3. เกิดเพราะเป็นฝีที่มดลูก มีลักษณะบวม ปัสสาวะเป็นน้ำเหลือง บางครั้งเป็นเหมือนน้ำคาวปลา
   อาการ ให้เจ็บปวดที่มดลูกเป็นกำลัง ขัดเสียวที่หัวเหน่า ปัสสาวะปวดแสบหยดย้อย อีกจำพวกหนึ่งเกิดกับสตรีรุ่นสาว ที่ยังไม่มีระดูประจำเดือน ร่วมเมถุนกับบุรุษ ถูกข่มขืนจากชายโดยหักหาญ ถึงโลหิตออกจากช่องทวาร มีอาการเจ็บปวดแสบจนกลายเป็นแผลเน่าเปื่อย ขัดปัสสาวะ และหยดย้อย
4. เกิดเพราะสตรีชอบประกอบเมถุนกามส่ำส่อนเป็นเนืองนิจ จึงเกิดโรคตามนาม สมมุติว่า อุปทุม ( กามโรค) ร้ายแรงนัก ให้มีน้ำเหลืองน้ำหนองไหลออกมา ปัสสาวะกระปริดกระปรอย
   อาการ ให้ปวดแสบร้อนภายในช่องคลอด และช่องทวารเบา ปัสสาวะหยดย้อย เจ็บ ขัดถึง บริเวณหัวเหน่า

1. อุปทม เกิดเพราะการอักเสบ เนื่องด้วยเสพเมถุนกับสตรีที่ยังไม่มีระดู ข่มขืน กระทำชำเรา ด้วยความกำหนัด สตรีเพศพรหมจารี บุรุษข่มเหงเอาด้วยกำหนัดยินดี ซึ่งสตรีเป็นเพศพรหมจารี นั้น มิรู้รสกำหนัดยินดี ด้วยเปรียบประดุจดังช้างสารตัวใหญ่เข้าไปอยู่ในโพรงอันแคบแล้วจะได้คิดว่าเจ็บปวดนั้นหามิได้ ครั้นออกจากช่องคลอดแล้ว กระทำให้เจ็บปวดต่างๆ คือ ให้องค์กำเนิดช้ำนัก เดาะ เป็นหนอง เป็นโลหิตไหลออกมาตามช่องทวารเบาของตนเอง ได้รับความเจ็บปวดเวทนายิ่งนัก คือ ให้แสบร้อน ปัสสาวะไม่สะดวก ให้ลำช่องปัสสาวะบวมขึ้น แล้วก็เป็นหนองไหลออกมาตามช่องทวารเบา
2. อุปทม เกิดเพราะเสพเมถุนกับหญิงแพศยาเป็นกาลกิณีสำส่อน ด้วยกามตัณหา เป็นอาจิณ ( หญิงสัญจรโรค หรือหญิงโสเภณี) เนื่องจากสตรีนั้นคบชู้สู่ชายมาก และช่องสังวาสนั้น ช้ำชอกด้วยกิเลส กามตัณหาเป็นนิจ ด้วยเหตุที่ทวารที่ชุ่มด้วยลามกตัณหานั้น ครั้นชายไปร่วมประเวณีด้วยสตรีนั้น ก็กระทำให้บังเกิดซึ่งโรคสมมุติว่า อุปทม โดยกำลังที่ชุ่มนั้นลำราบดุจน้ำใบไม้ น้ำหญ้าเน่า และมีผู้ไปย่ำน้ำนั้น ก็กัดเอาเปื่อยพังไป เกิดทุกข์เวทนา เป็นอันมาก
3. อุปทม เกิดเพราะโทษดานและกระษัยกล่อน และกาฬมูตร มักเกิดขึ้นตั้งแต่สะดือลงไปถึงหัวเหน่า เรียกว่า โรคสำหรับบุรุษ บังเกิดแก่บุคคลบริสุทธิ์มิได้มักมากในทางกามตัณหา คือสมณะ ภิกษุ สามเณร ภิษุณี พราหมณ์ทั้งหลาย อันมีศีลอันบริสุทธิ์ ไม่ได้เสพเมถุน กับมาตุคามเลย โรคนั้นก็บังเกิดขึ้น ด้วยโทษดานและกระษัยกล่อน ทำให้แสบร้อน ปัสสาวะมิได้ รับประทานยาถูกก็หายไป แล้วกลับเป็นอีก หลายครั้งหลายหน ครั้นนานเข้ามักกลาย เป็นหนอง บุพโพโลหิตไหลออกมาทางช่องทวารเบา ให้เจ็บปวดต่างๆ ผู้ใดเป็นดังกล่าวมานี้ เรียกว่า โรคบุรุษ จะได้เป็นอุปทม นั้นหามิได้
4. อุปทมเกิดเพราะนิ่ว บุรุษกลายเป็นคชราช มักเกิดที่ปลายองค์กำเนิด แล้วลามเข้าไปในช่องปัสสาวะ องค์กำเหนิดบวมขึ้นแล้วแข็งเข้าเป็นดาน ถ้าสตรี ออกมาแต่ทวารครรภ์เป็นดังดาก สมมุติว่า ดากโลหิต นั้นหามิได้ คือ อุปุทังสโรค ดังกล่าวมานี้ นานเข้าก็ลามมาถึงหัวเหน่า กระทำให้โลหิตเป็นลิ่ม เป็นแท่งออกมา บางทีปลายดากขาดออกมาเหม็นคาวนัก บางทีเป็นหนอง เป็นโลหิตออกมา ให้ปวดหัวเหน่า และท้องน้อย ดังจะขาดใจโรคดังกล่าวมานี้เป็น อติสัยโรค รักษามิได้ ถ้าจะรักษา ก็รักษายาก

1. เกิดจากชาย ชอบเสพเมถุนส่ำส่อน จึงเกิดเป็นเม็ดทั้งข้างในและข้างนอก มีหนองออกมา หรือเป็นฝี 2 หน้าขา บางทีเป็นเม็ดขึ้นทั่วร่างกายอาการ ให้เจ็บปวดยิ่งนัก ขัด ยอก ปวดตามกระดูก ขัดปัสสาวะ
2. เกิดจากชายเสพเมถุนกับสตรี ซึ่งกำลังมีประจำเดือน ทำให้เกิดเป็นเม็ด เป็นแผล ภายในบ้าง เป็นเม็ด เป็นผื่น เป็นวง เป็นแผ่นตามร่างกายภายนอกบ้าง
   อาการ ให้ปวดแสบ ขัดยอก และปวดปัสสาวะ
3. เกิดจากชายเสพเมถุนรุนแรง กระทบชอกช้ำภายใน มีลักษณะพึงสังเกตคือ เป็นเม็ด เป็นแผ่น แล้วมีน้ำหนอง น้ำเหลืองไหลออกมา บ้างก็เป็มเม็ดที่องคชาต หรือตามร่างกายภายนอก
   อาการ ให้ปวดเจ็บยิ่งนัก บางทีขัดตามข้ ปัสสาวะขัดปวด แสบ
4. เกิดจากชายเสพเมถุนกับสตรีแพศยาลามก เกิดเป็นฝี อุปทุม  (กามโรค) เป็นเม็ดขึ้นที่ปลายหรือรอบองคชาต ภายในช่องปัสสาวะ แล้วแตกเป็นโลหิต น้ำเหลือง น้ำหนองออกมา บางก็กลายเป็นฝี
   อาการ ทำพิษให้ปวดแสบปวดร้อนดังไฟลวก บาทีให้เน่าแต่ปลายองคชาต ลามเข้าภายในช่องปัสสาวะ ทำให้ปวดแสบขัดปัสสาวะ
   อีกนัยหนึ่งเรียกว่า ไส้ลาม มักเรียกคู่กันกับไส้ด้วน มีลักษณะผุดขึ้นเป็นเม็ดเหมือนกัน แต่เม็ดนั้นมักเกิด จากภายในออกมาภายนอก ภายในลามถึงหัวเหน่า ท้องน้อย ผุดขึ้นดังเช่นฝี แตกเป็นหนองออกมาทางช่องปัสสาวะ ชายหญิงเหมือนกัน
   อาการ ให้ปวดมวนจุกเสียดแน่นในอก โดยน้ำเหลืองซึมเข้าไปในลำไส้ ให้อาเจียนหรือ ท้องเดินเป็นมูกเลือด เบื่ออาหาร ปวดขัดตามข้อกระดูก ปัสสาวะปวดแสบยิ่งนัก