พิกัดยา 5 สิ่ง
1) พิกัดเบญจกูล คือ จำกัดจำนวนตระกูลยา (เครื่องยา) ที่มีรสร้อน 5 อย่าง คือ
- ดอกดีปลี
- รากช้าพลู
- เถาสะค้าน
- รากเจตมูลเพลิง
- เหง้าขิงแห้ง
สรรพคุณ กระจายกองลมและโลหิต แก้คูถเสมหะ แก้ลมพานไส้ บำรุงกองธาตุทั้ง 4
2) พิกัดเบญจอมฤต คือ จำกัดตัวยาดังน้ำทิพย์ 5 อย่าง คือ
- น้ำนมสด
- น้ำนมส้ม
- น้ำอ้อย
- น้ำผึ้ง
- น้ำมันเนย
สรรพคุณ บำรุงกำลัง บำรุงธาตุไฟ ขับลมให้แล่น ทั่วกาย แก้ไข้ตรีโทษ ผายธาตุ แก้กำเดาและลม กระจายเสมหะ
3) พิกัดเบญจผลธาตุ คือ จำกักจำนวนตัวยาที่แก้ผลธาตุได้ 5 อย่าง คือ
- หัวกกลังกา
- หัวเต่าเกียด
- หัวแห้วหมู
- หัวหญ้าชันกาด
- หัวเปราะ
สรรพคุณ แก้ธาตุพิการ บำรุงธาตุ บำรุงกำลัง เจริญไปธาตุ แก้ทางเดินปัสสาวะ แก้ตับทรุด
4) พิกัดเบญจมูลน้อย คือ จำกัดจำนวนตัวยารากน้อย แก้สมุฏฐานทั้งสาม 5 อย่าง คือ
- หญ้าเกล็ดหอยใหญ่
- หญ้าเกล็ดหอยน้อย
- รากละหุ่งแดง
- รากมะเขือขื่น
- รากมะอึก
สรรพคุณ แก้ร้อนในกระหายน้ำ ขับน้ำนม ขับเลือดลม กระทุ้งพิษไข้ แก้น้ำลาย
5) พิกัดเบญจมูลใหญ่ คือ จำกัดจำนวนยารากใหญ่ แก้สมุฏฐานทั้งสามมี 5 อย่าง คือ
- รากมะตูม
- รากลำไย
- รากเพกา
- รากแคแตร
- รากคัดลิ้น
สรรพคุณ แก้ดี แก้ลม แก้เสมหะ บำรุงไฟธาตุ แก้ไข้สันนิบาต แก้เส้นเอ็นพิการ เบญจมูลน้อย รวมกับเบญจมูลใหญ่ เป็นทศมูลใหญ่
6) พิกัดเบญจโลกวิเชียร คือ จำกัดจำนวนตัวยาเสมอด้วยแก้วิเชียร 5 อย่าง คือ
( แก้ว 5 ดวง, ยา 5 ราก หรือ เพชรสว่างก็เรียก)
- รากชิงชี่
- รากหญ้านาง
- รากท้าวยายม่อม
- รากคนทา
- รากมะเดื่อชุมพร
สรรพคุณ ใช้กระทุ้งพิษต่างๆ หรือถอนพิษต่างๆ แก้ไข้ต้นมือ แก้ไข้พิษ ไข้กาฬ ไข้หัว แก้ไข้เพื่อดีและโลหิต
7) พิกัดเบญจโลธิกะ คือ จำกัดจำนวนตัวยาที่มีคุณทำให้ชื่นใจมี 5 อย่าง คือ
- แก่นจันทน์แดง
- แก่นจันทน์ขาว
- แก่นจันทน์ชะมด
- ต้นเนระภูสี
- ต้นมหาสดำ
สรรพคุณ แก้ไข้เพื่อดี แก้ไข้รัตตะปิตตะโรค แก้ลมวิงเวียน แก้พิษทั้งปวง
8) พิกัดจันทน์ทั้ง 5 คือ จำกัดจำนวนแก่นไม้จันทน์ 5 อย่าง คือ
- แก่นจันทน์แดง
- แก่นจันทน์ขาว
- แก่นจันทน์เทศ
- แก่นจันทนา
- แก่นจันทน์ชะมด
สรรพคุณ แก้ไข้เพื่อดีและโลหิต แก้ร้อนในกระหายน้ำ บำรุงตับ ปอด แก้พยาธิ บาดแผล
9) พิกัดเกสรทั้ง 5 คือ จำกัดจำนวนเกสรดอกไม้ 5 อย่าง คือ
- ดอกมะลิ
- ดอกพิกุล
- ดอกบุนนาค
- ดอกสารภี
- เกสรบัวหลวง
สรรพคุณ แก้ร้อนในกระหายน้ำ ชูกำลังบำรุงหัวใจ แก้ไข้จับ แก้ลมวิงเวียน แก้น้ำดี ให้เจริญอาหารและแก้โรคตา
10) พิกัดตานทั้ง 5 คือ จัดจำนวนของรากตาล 5 อย่าง คือ
- รากตาลโตนด
- รากตาลดำ
- รากตานหม่อน
- รากตานเสี้ยน
- รากตานขโมย
สรรพคุณ ดับพิษตานซาง ขับพยาธิทุกชนิด แก้อุจจาระธาตุพิการ บำรุงเนื้อหนัง กระดูก
11) พิกัดดีทั้ง 5 คือ จำกัดจำนวนดีสัตว์ทั้ง 5 อย่าง คือ
- ดีงูเหลือม
- ดีหมูป่า
- ดีวัวป่า
- ดีจระเข้
- ดีตะพาบน้ำ
สรรพคุณ ดีต่างๆ มีรสขมหวาน ขับรสยาให้แล่นเร็ว มักใช้เป็นน้ำกระสายแก้โรคทั้ง 3 สมุฏฐาน คือ ดี โลหิต และธาตุลมที่พิการ
12) พิกัดเหล็กทั้ง 5 คือ จำกัดจำนวนตัวยาที่มีชื่อว่าเหล็ก 5 อย่าง คือ
- ต้นหญ้ามือเหล็ก
- แก่นขี้เหล็ก
- เถาวัลย์เหล็ก
- ว่านสากเหล็ก
- สนิมเหล็ก
สรพพคุณ แก้พิษโลหิตทั้งบุรุษและสตรี บำรุงกำลังให้แข็งแรง แก้กระษัย
13) พิกัดเกลือทั้ง 5 คือ จำกัดจำนวนของเลือ 5 อย่าง คือ
- เกลือสมุทร
- เกลือสินเธาว์
- เกลือพิก
- เกลือวิก
- เกลือฟอง (ฝ่อ)
สรรพคุณ แก้ไข้พรรดึก แก้ท้องมาน แก้เสมหะ แก้บิดมูกเลือด บำรุงน้ำเหลือง ชำระเมือกมันในลำไส้
14) พิกัดบัวทั้ง 5 (บัวน้ำทั้ง 5 ) คือ จำกัดจำนวนดอกบัว 5 อย่าง คือ
- บัวสัตตบุษย์
- บัวสัตตบรรณ
- บัวลินจง
- บัวจงกลนี
- บัวนิลอุบล
สรรพคุณ ชูกำลัง บำรุงหัวใจ แก้อุจจาระธาตุ แก้ไข้เพื่อลมและโลหิต แก้ไข้รากสาด บำรุงครรภ์รักษา
15) พิกัดโหราทั้ง 5 คือ จำกัดจำนวนตัวยา ชื่อว่าโหรา 5 อย่าง คือ
- โหราอมฤต
- โหรามิคสิงคลี
- โหราเท้าสุนัข
- โหราบอน
- โหราเดือยไก่
สรรพคุณ แก้พิษสัตว์ ทำให้อาเจียน ขับลม ขับระดูสตรี และขับโลหิตช้าๆ
16) พิกัดเบญจโลหะ คือ จำกัดจำนวนตัวยาที่มีชื่อคล้ายโลหะทอง 5 อย่าง คือ
- รากทองกวาว
- รากทองหลางหนาม
- รากทองหลางใบมน
- รากทองโหลง
- รากทองพันชั่ง
สรรพคุณ แก้โรคดี เสมหะ และลมที่เป็นพิษ แก้ริดสีดวง ทำลายพยาธิ
17) พิกัดเบญจเทียน คือ จำกัดจำนวนตัวยาที่มีชื่อว่าเทียน 5 อย่าง คือ
- เทียนดำ
- เทียนแดง
- เทียนขาว
- เทียนข้าวเปลือก
- เทียนตาตั๊กแตน
สรรพคุณ แก้ลม เสมหะ และดีระคนกัน แก้พิษโลหิต แก้ทางปัสสาวะ แก้นิ่ว แก้มุตกิด บำรุงธาตุ บำรุงกำลัง
18) พิกัดเบญจโกฐ คือ จำกัดจำนวนตัวยาที่มีชื่อว่าโกฐ 5 อย่าง คือ
- โกฐสอ
- โกฐเขมา
- โกฐหัวบัว
- โกฐเชียง
- โกฐจุฬาลัมพา
สรรพคุณ แก้ไข้จับ แก้ไข้เพื่อเสมหะ หีดไอ แก้โรคปอด แก้โรคในปาก ชูกำลัง บำรุงโลหิด แก้ลมในกองธาตุ
