ชื่อสมุนไพร : ฟัก
ชื่ออื่น ๆ : ฟักขาว, ฟักเขียว, ฟักจีน, แฟง(ภาคกลาง), ขี้พร้า(ภาคใต้), ฟักขี้หมู, ฟักจิง, มะฟักขม, มะฟักหม่น, มะฟักหม่นขม(ภาคเหนือ), มะฟักหอม(แม่ฮ่องสอน), ดีหมือ, ลุ่เค้ส่า(กะเหรี่ยง-แม่ฮ่องสอน), ตังกวย(จีน)
ชื่อสามัญ : Wax Gourd, White Gourd, Chinese Water Melon, Chinese Preserving Melon
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Benincasa hispida Cogn.
ชื่อวงศ์ : CUCURBITACEAE
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ :
- ต้นฟัก เป็นพรรณไม้เถาเลื้อย ที่มีลำต้นแข็งแรงและยาว จะแตกกิ่งก้านสาขามากมาย ลำต้นมีสีเขียวและจะมีขนค่อนข้างแข็งขึ้นปกคลุมอยู่ทั่วต้น ขนนี้มีสีเหลืองออกเทา ๆ
- ใบฟัก ออกใบเดี่ยวเรียงสลับกันไปตามข้อต้น ตัวใบใหญ่และยาวเท่า ๆ กันประมาณ 2-6 นิ้ว ลักษณะของใบคล้ายกับฝ่ามือ ขอบใบแยกออกเป็น 5-7 แฉกปลายแฉกจะแหลม โคนใบเว้าเข้าหาก้านใบ ผิวใบจะมีขนปกคลุมทั้งสองข้าง มีสีเขียว มีก้านใบยาวประมาณ 4 นิ้วได้
- ดอกฟัก เป็นดอกเดี่ยว ออกตามข้อต้นซึ่งดอกเพศผู้และเมียจะอยู่กันคนละดอกแต่อยู่ในต้นเดียวกัน ดอกเพศผู้นั้นจะเป็นหลอดยาวประมาณ 2-4 นิ้ว และตรงปลายดอกแยกออกเป็น 5 กลีบยาว 1-2 นิ้วมีกลีบเลี้ยง 5 กลีบเช่นกัน ส่วนดอกตัวเมียนั้นก้านดอกจะสั้นกว่า ส่วนปลายแยกออกเป็น 3 แฉก มีรังไข่อยู่ภายในดอก ดอกของฟันนี้มีสีเหลือง
- ผลฟัก เป็นรูปกลมยาว เปลือกมีสีเขียวและเนื้อในผลมีสีขาว ผลจะกว้างประมาณ 8-12 นิ้วยาว 1-2 ฟุต เมล็ดที่อยู่ภายในผลมีสีขาวหรือสีขาวออกเหลือง
ส่วนที่ใช้เป็นยา : เถา, ใบ, ผล, เปลือกผล, ไส้ในผล, เมล็ด
สรรพคุณ ฟัก :
- เถา ใช้เถาสด ซึ่งมีรสขมและเย็น ใช้เป็นยารักษาริดสีดวงทวารหลุด แก้ปอดอักเสบ มีไข้สูง
เอาเถาตำคั้นเอาแต่น้ำหรือเอาต้มน้ำทาน ใช้จำนวนพอควร แต่ถ้าภายนอกก็ใช้ชะล้าง - ใบ แก้โรคบิด ท้องเสีย ร้อนในกระหายน้ำ มาลาเรีย ผึ้งต่อย แก้บวมอักเสบมีหนอง
ให้ใช้ใบสดต้มหรือคั้นเอาแต่น้ำทาน และอาจตำพอกหรือบดเป็นผงผสมกับยาอื่นทา - ผล เอาผลที่แก่จะเป็นผลแห้งหรือสดก็ได้ เป็นยาขับปัสสาวะ ขับเสมหะ แก้ไอ หอบ แก้ร้อนในกระหายน้ำ บิดท้องเสีย หนองใน บวมน้ำ หลอดลมอักเสบ อืดแน่น ริดสีดวงทวาร พิษจากเนื้อสัตว์หรือปลา
โดยใช้ผลประมาณ 60-240 กรัม ต้มกับน้ำหรือคั้นเอาแต่น้ำทาน ถ้าภายนอกก็เอาน้ำชะล้าง - เปลือกผล เป็นยาแก้บวม ขับปัสสาวะ แก้ท้องเสีย แผลบวม อักเสบมีหนอง
ใช้เปลือกผลที่แห้งและสะอาด 10-30 กรัม ต้มกับน้ำหรือผสมกับยาอื่นทาน ถ้าภายนอกก็บดเป็นผงทาหรือชะล้าง - ไส้ในผล มีรสชุ่ม แก้ร้อนในกระหายน้ำ หนองใน แก้บวมน้ำ บวมอักเสบ มีหนอง และลบรอยด่างดำบนใบหน้า ซึ่งต้อง
ใช้ใส้ในสด 30-60 กรัม ต้มกับน้ำหรือคั้นเอาน้ำ - เมล็ด เป็นยาละลายเสมหะ ขับปัสสาวะ บำรุงปอด แก้บวมน้ำ ไอมีเสมหะ ลำไส้อักเสบ วัณโรค หนองใน ริดสีดวงทวาร แผลมีหนองตกสะเก็ด
ใช้เมล็ดที่ตากแห้งแล้ว ก่อนใช้ต้องล้างให้สะอาดก่อนใช้ประมาณ 9-30 กรัมบดเป็นผง หรือต้มกับน้ำทาน หรือใช้ทาและชะล้าง